Η ΧΙΑΚΗ ΡΗΤΡΑ

{ Το κείμενο αυτό αφιερώνετε σε όλες τις δασκάλες και όλους τους δάσκαλους. Τους λειτουργούς οι οποίου μας ανοίγουν τις πύλες της γνώσης και της σκέψης } 

Αν θυμάμαι καλά, η πρώτη φορά στη ζωή μου, που ένοιωσα περηφάνια για τον τόπο καταγωγής μου, ήταν σαν η δασκάλα μου, στο μάθημα της ιστορίας, ανάφερε ότι ο Σόλωνας, περιόδεψε σε όλη την Ελλάδα για να πάρει στοιχεία ώστε να διαμορφώσει το «Δημοκρατικό πολίτευμα» Τόνισε, ότι έμεινε στη Χίο, αρκετό καιρό, για να μελετήσει το πολίτευμα της την «Πρώτη Δημοκρατία» στον κόσμο. 

Τα μετεμφυλιακά χρόνια δύσκολα. Το μονοθέσιο ιδιωτικό σχολείο (ελλείψει Δημοσίου στην περιοχή) στεγαζόταν σε ένα παμπάλαιο οίκημα. Σε αντίθεση με το σήμερα, μερικές δεκάδες κακοντυμένα και πιθανά πεινασμένα παιδάκια με μπαλωμένα ρούχα, ρουφούσαμε αχόρταγα τις μαγικές λέξεις και τη γνώση που απλόχερα χάριζε η δασκάλα μας. 

Πολλά χρόνια αργότερα, από εξωσχολικά βιβλία, μάθαινα ότι στη Χίο υπήρξε η πρώτη παγκοσμίως καταγεγραμμένη κοινωνική εξέγερση. Κάποτε, έκπληκτος στους Δελφούς, διάβαζα στη βάση του μεγάλου βωμού του Θεού Απόλλωνα ότι : « ΔΕΛΦΟΙ ΕΔΩΚΑΝ ΧΙΟΙΣ ΠΡΟΜΑΝΤΕΙΗΝ » ή « ΧΙΟΙ ΑΠΟΛΛΩΝΙ ΤΟΝ ΒΩΜΟΝ » Ξεχωριστά προνόμια από τότε, αυτός ο Μυροβόλος τόπος; Φυσικά, ανά τους αιώνες, οι συμπατριώτες μας, στηριζόμενοι στη φιλοπρόοδο γνώση και την εργατικότητα τους, είχαν βρει τρόπους επηρεασμού και διαμόρφωσης αποφάσεων. Διάβασα πως οι άνθρωποι της τότε εποχής, μιλούσαν με δέος για τον «Χρυσό Δίσκο», τον οποίο αφιέρωσαν οι Χιώτες στο Μαντείο των Δελφών. Απόδειξη πλούτου και δύναμης ! Δεν είναι τυχαίος ο τίτλος « Χίος η επιφανέστατη νήσος των Ιώνων». Αυτό σημαίνει ότι για να έχει τέτοια ανάπτυξη θα υπήρχε μια συντεταγμένη και ευνομούμενη πολιτεία. Πριν λίγων ημερών, σε επαφές μου μέσω facebook, διαπίστωσα πλήρη άγνοια πάνω σε «μοναδικά», ιστορικά στοιχεία της Χίου, και σκέφτηκα ότι αξίζει τον κόπο, αυτές τις χαλεπές για τον Ελληνισμό, ημέρες να ασχοληθώ με την προβολή του τόπου μας προσφέροντας ταπεινά «αντίδωρο γνώσης» σε όλους μας ! Η νήσος Λήμνος δίκαια σεμνύνεται Πανευρωπαϊκά, ότι στα χώματα της, και συγκεκριμένα στην Πολιόχνη, από την αυγή ακόμα της νεολιθικής περιόδου, την 5η με 4η χιλιετία προ Χριστού, υπάρχει το αρχαιότερο «Βουλευτήριο» 

 

Το πρωτοπόρο νησί μας, δεν υστερεί των άλλων ιστορικών τόπων της αρχαιότητας σε νόμους, οργάνωση και διοίκηση. 

Από όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, γραπτοί νόμοι, κάνουν αισθητή την παρουσία τους από το 700- 650 650 BC, and they quickly become a fixture of civic life in many (although not all) Greek cities. π.Χ. Σύντομα θα γίνουν οδηγός της κοινωνικής ζωής της Ελλάδας. Whenever available, archaeological evidence suggests that most of these laws were publicly displayed, often built in the walls of a local sanctuary or set up as free-standing monuments in a public location.

Αρχαιολογικά ευρήματα δηλώνουν ότι οι περισσότεροι από αυτούς τους νόμους ήταν τοποθετημένοι σε δημόσιους χώρους, σε κάποιο ιερό ή σε μορφή μνημείου σε κοινή θέα, ώστε να μπορεί ο καθένας να τους διαβάσει. 

Η παράδοση θέλει το μυροβόλο νησί μας να θεωρείται σαν κοιτίδα της Δημοκρατίας. 

Περίπου τον όγδοο ή έκτο αιώνα π. Χ. θεσπίστηκε εδώ η «Μεγάλη Ρήτρα» . Το καταστατικό του Νομοθετικού συστήματος του Χιακού Πολιτεύματος, το οποίο όπως προαναφέραμε θεωρείται το αρχαιότερο Σύνταγμα στον κόσμο. 

Λέγεται δε ότι ο Σόλων, εμπνεύστηκε από την Μεγάλη Χιακή Ρήτρα για να διαμορφώσει τους νόμους οι οποίοι θεμελίωσαν το Δημοκρατικό πολίτευμα των Αθηνών. 

Μια επιγραφή, η οποία βρέθηκε το 1907, νότια από το Θολοποτάμι, εντοιχισμένη σε έναν τοίχο, θεωρείται σαν η αρχαιότερη αναφορά για την Ελληνική Δημοκρατία. Αυτή η επιγραφή, είναι χαραγμένη σε μια στήλη φαιής σκληρής Χιώτικης πέτρας, διαστάσεων Υ= 0,74 μ., Μ= 0,45 μ., και Π= 0,17 μ. Πάντα σύμφωνα με τον L. H. Jeffery, την εξέτασε το 1949, επιβεβαιώνοντας την αρχική χρονολόγηση του 1909 σύμφωνα με την οποία in Archaic Chios , «BSA» 51 (1956), pp. 157-67. χρονολογείται γύρω στο 570 με 550 π. Χ. 

Δυστυχώς, το νησί μας τότε ήταν σκλαβωμένο στους Οθωμανούς και κάτω από αφόρητες πιέσεις, οι τοπικές αρχές υποχρεώθηκαν να παραδώσουν αυτό το υπερπολίτιμο τεκμήριο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, στις Τουρκικές αρχές, οι οποίες το μετάφεραν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της «Πόλης». 

Το τραγικό της όλης υπόθεσης, είναι το ότι την τύχη του όλου εγχειρήματος της μεταφοράς της «στήλης», διαχειρίστηκε ο Osman Hambi Bey, αρχαιολόγος και ιδρυτής του Αρχαιολογικού Μουσείου Κωνσταντινούπολης. Γιός του Edhem pasha, ο οποίος ήταν εξισλαμισμένος Χιώτης! 

Αυτή καθαυτή η στήλη, όπως και αυτές της Γόρτυνας, το κείμενο των αρχαϊκών νόμων ήταν γραμμένο καθέτως (Βουστροφηδόν ). Για να διαβαστεί, έπρεπε ο αναγνώστης να γείρει το κεφάλι 90 μοίρες, προς την πλευρά της γραφής. 

Η Χιώτικη ρήτρα, είναι χαραγμένη και στις τέσσερις πλευρές της πέτρας, η οποία πιθανολογείτε να ήταν τοποθετημένη απευθείας στο χώμα. 

Στην επιγραφή της Χιακής Ρήτρας, για πρώτη φορά στον Ελλαδικό χώρο, γίνεται αναφορά στον όρο «Βουλή Δημοσίη». Δίνει πολύτιμα στοιχεία ώστε να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε το επικρατούν πολίτευμα της εποχής. Το πιθανότερο θα ήταν μια μέση κατάσταση μεταξύ δημοκρατίας, στο αρχικό της στάδιο και ολιγαρχίας. 

Την «Βουλή Δημοσίη» θα αποτελούσαν δύο συμβούλια. Ένα Δημοκρατικό με αντιπροσωπευτικά, αιρετά μέλη από κάθε Χιακή φυλή. Άλλο δε ένα συμβούλιο, αυτό των «Αριστοκρατών» με επιλεγμένους αντιπροσώπους. Φαίνεται ότι στο Χιακό πολίτευμα το κυρίαρχο σώμα ήταν η Εκκλησία του Δήμου, ο θεσμός και η καθιέρωση δεύτερης βουλής «Βουλή Δημοσίη», ήταν ακρογωνιαία πράξη, για την εμπέδωση του Δημοκρατικού πολιτεύματος. 

Αυτή η νεωτεριστική ιδέα της δεύτερης βουλής, είχε τα εξής χαρακτηριστικά: Τα μέλη της δεν ήταν ισόβια αλλά εκλέγονταν για ένα χρόνο. Η εκλογή αντιπροσώπων δεν στηριζόταν στο αριστοκρατικό τους γένος . Αριθμούσε πολύ περισσότερα μέλη της πρώτης. Από ότι μπορούμε να συμπεράνουμε, η πτώση του Βασιλικού γένους και της ολιγαρχίας στη Χίο, έχει σχέση με την καθιέρωση της δημοκρατίας στο νησί μας. 

Ερευνώντας επισταμένως την πολιτική κατάσταση αυτή την δημιουργική εποχή, πιθανολογούμε την ύπαρξη στη Χίο κατ αρχήν : 

Εκκλησίας του Δήμου, με δικαιώματα έκδοσης ρητρών και ψηφισμάτων.

Βασιλείς, βουλή ξεχωριστών ευγενών, καταλοίπων του πάλε ποτέ κραταιού αριστοκρατικού πολιτεύματος. 

Βουλή δημοσίη, αποτελούμενη από εκλεγμένους αντιπροσώπους του λαού.

Βασιλεύς αλλά και Δήμαρχος ..... οι οποίοι πιθανότατα ήταν αιρετοί άρχοντες, ετησίας χρονικής διάρκειας. Οι αρμοδιότητες των δύο τελευταίων θα ήταν δικαστικές και πολιτικές. 

Δικαιοδοσίες, ανάλογες ή παρεμφερείς με τις αντίστοιχες της Δημοκρατίας των Αθηνών όπως την είχαν διαμορφώσει ο Σόλωνας και ο Κλεισθένης . 

Όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν ότι από τον 7 π. Χ. αιώνα, οι πάντα πρωτοπόροι Χιώτες, είχαν καταφέρει να εμπεδώσουν μια τυπική μορφή της γνωστής στην τότε Ελληνική πραγματικότητα «πόλη - κράτος» με ευημερία – πλούτο αλλά και πολιτική σταθερότητα. 

Τελειώνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Αθηνά Ζαχαρού – Λουτράρη και τον καπετάν Δημήτρη Μελαχροινούδη για την πολύτιμη βοήθεια τους. 

Για την ταπεινότητα μου, η λέξη «Δάσκαλος», είναι Θεία και Μαγική. Απευθύνετε στον «Φωτισμένο Λειτουργό» και στον «Κοινωνό ιδεών» Σε αυτόν που του παραδίδουμε ένα «νήπιο» και το μεταλλάσσει σε νοήμονα και ενεργό πολίτη. Η λέξη δάσκαλος είναι Τίτλος Τιμής για «Μύστες» και όχι επαγγελματική ειδικότητα .....!!! 

Μιχάλης Γ. Καριάμης 

Συνταξ. Πλοίαρχος Ε. Ν 

Ελάχιστος μεταξύ του γένους των Ελλήνων 

Βιβλιογραφία : 

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ – Γ. Ζολώτα 

Χίος τ΄ έναλος πόλις Οινοπίωνος 

THE COURTS OF JUSTICE IN ARCHAIC CHIOS- Κωνσταντινούπολης 1907 

LH Jeffery, τα δικαστήρια της Δικαιοσύνης στην αρχαϊκή Χίο, «BSA» 51 (1956) σσ. 157-67