"Άγιος Αιμιλιανός" του Δημήτρη Μελαχροινούδη

Ευχαριστούμε θερμά τον καπετάν Δημήτρη Μελαχροινούδη για την άδεια δημοσίευσης του παρόντος.

 

…το βράδυ τ’ Αγιού Μιλιανού τα επίγεια αγαλλόταν στη χαρά τ’ ουρανού …

Η εκκλησία του Αγ. Αιμιλιανού Καλλιμασιάς, που τιμάται στο όνομα του Επισκόπου Κυζίκου(1) του Ομολογητού, είναι από τις ελάχιστες, αν όχι η μοναδική, στην ελληνική επικράτεια (καμία σχέση με αυτήν του Πόρου (νεομάρτυρος Αιμιλιανού).

Κτισμένη στην ομώνυμη παραλία, της προσφιλέστερης στους Καλλιμασιώτες για τα άσπρα της λιλάδια, από την οποία και προπάντων οι ξενιτεμένοι είχαν τις πιο έντονες αναμνήσεις, όπως γράφει ο ποιητής:

Θυμάται το βράδυ τ’ Αγιού Μιλιανού

τα επίγεια αγαλλόταν στη χαρά τ’ ουρανού.

Εκπληρωνόταν οι πόθοι ερωτευμένων καρδιών

και ριχνόταν στη λήθη οι έχθρες των νιών.(2)

Πρώτη αναφορά, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία στα Αρχεία Ν. Χίου των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ)(3) , γίνεται στις αρχές του 18ου αιώνα:

“ ης το ονοματου κιριου αμηιν επιδι κε να φενετε πος εγινεν περισεμαν προ[ς]τον αγιον εμιλιανον […] τα εβαλαν ολλι η μας τοριρεφενε από το πουγκι του. Οθεν κε το παρον ε πιησαν ης[ε]τος 1721- γεναριου -20 μαρτυρες-

σταματης του μονεου βεσταρχη μαρτιρας.(4)

Δωρεές προς την εκκλησία καταγράφονται μέχρι το 1795 (5) Έξι χρόνια αργότερα κτίζεται ο ναός (άγνωστο για πιο λόγο) σύμφωνα με την απόφαση της κοινότητας:

“τινσίμερον επισινάξεος του χορίου καλημασίας ότε γερόντον κε πρόεστόν κε παρίκον ολλη παρόν με μιάς βουλίς κεγνόμις ηβραν εβλογον θεοριτάδες τον σίδερον μπαρμπάκην κε Ιω μελαχρινούδιν κε χατζίς νηκολίς του διάκου κε σταμάτις του π[απά]Ιων κε σταμάτις θλιβιτάκι κε κοσταντίς σουλλάκιν να θεορίσουν ιστονάγιον εμιλιανόν νατον κτίσουν να εξοδιάτζουν κατά θεόν έος τέλος να τεληοθί ηδουλια να εξοδηάτζουν κάτα θεόν κε ότη ξοδιάτζουν να τα γράφουν με καθαρόν καταστίχουν τελιονοντας ηδουλιά να κάμνουν καθαρόν λογαριασμόν εμφόβο θεού εμπρόστεν γερόντο κε προεστόν (6)

Έτσι στις 3-11-1801 σε γενική συνέλευση “πουλούν δια χρίαν κε ανάγκιν του αγίου εμιλιανού το χερσον στην αυτήν θέσιν στον κοσταντίν αγιοργούσιν”(7)

Έκτοτε οι δωρεές “διά ψυχικήν σωτηρίαν” συνεχίζονται μέχρι το 1822, οπότε ο ναός καταστρέφεται κρίνοντας από τη διαθήκη της “λεμονιάς συμβίας του γεόργι μαγεράκι και κόρης του Ιω Ξινί”, αφήνει το μερίδιο της κόρης της Μονούς “νάχι να κτίζετε ο αγιος εμιλιανός” στην περίπτωση που δεν έλθει από τη σκλαβιά(8)

Η επισκευή πρέπει να έγινε σχετικά γρήγορα γιατί στις 15-8-1830 “επή σινάξεως του χωρίου παπάδον γερόντων κεπροηστών κε παρήκον μεμίας βουλής κεγνόμης πακτόνουν των αγιων εμηλήανόν χρόνους δίω πρός στών γιάνην Ιών του ποτέ γιόργη μπόλια κέγιάνην τόυ πάπα σταμάτη σταμούλη κε γιόργην ριθηανόν κεγίοργιν θληβήτην κεγιάνην πίλον κε να δόκουν πάκτος τους δίω χρόνους ηστω χωρίων αλλ 790 λέγω ασελανήα επτάκόσα ενενήτα κε να δόκουν στων χρόνον ταμισα γρόσα κε να ματζώξουν λάδιν των κάθε χρόνον μισί νοκάν απεκάθε πάρηκον κε να κάμνουν κε της εορτές κέ να βάλουν κεθημέρηων μέσα στών αφιων να καλη εργάτε κάθε δεκαπέντε κε να κάμνουν κιώλα ταηκανά(9) κατά την πάλεαν σινήθηαν [..]

Στην επόμενη πάχτωση (15-8-1832) εκτός από την είσπραξη λαδιού,υπήρχε υποχρέωση να λειτουργείται ο ναός κάθε Κυριακή(10)

Τελευταία αναφορά στους κώδικες των ΓΑΚ (1884) η δωρεά της Αγκαιρούς Φιστουρίδενας, συζύγου Παντελή Μπογή γρ. 50 (11). Διερωτάται κανείς αν το κτίσμα έμεινε απείραχτο από το σεισμό του 1881.

Οπωσδήποτε παρά τη συμφορά αυτή (425 θύματα στην Καλλιμασιά), η ζωή απαιτούσε τα δικαιώματά της και το παρεκκλήσι με το κάλλος του, έγινε πόλος έλξης για προσευχή και διασκέδαση. Ήδη, σύμφωνα με εγγραφή κατάστιχου των Επανεπιτρόπων (12), που βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Καλλιμασιάς, το 1889 ο ναός βρίσκονταν σε λειτουργία (13) Μπορούμε να φανταστούμε το μέγεθος του πλήθους στη χάρη του, κρίνοντας από τις διαστάσεις του καζανιού που έστειλαν το 1900 οι Καλλιμασιώτες της Κωνσταντινούπολης, για τις ανάγκες του σαλιακοπίλαφου (14)

Δυο χρόνια αργότερα, θα σημειώσει ο δάσκαλος Γεώργιος Κοκκώδης στο ημερολόγιό(15) του:

“1902 8/8 Αγ. Αιμιλιανού. Μετέβην εις Αγ. Αιμ. όπου συνέφαγον και διεσκέδασα μέχρι της 10 μ.μ. μετά της Χαρικλ. Του ιατρού Ν. Κρ.[ουσουλούδη] του Ι. Ζρ. Και άλλων συγγενών”(15)

Η κοσμοσυρροή δεν σταματά ούτε το 1908, που παρατηρείται ομαδική φυγή των νέων από τη Χίο για Αίγυπτο και Αμερική , λόγω υποχρέωσής τους για θητεία στον οθωμανικό στρατό. Την ίδια χρονιά “Ο Δημήτριος Κ. Πρίνος αφιεροί προς την ιεράν εκκλησίαν [..] όσα μέτρα χρειασθούν διά να οικοδομηθούν τρεις απόπατοι προς χρήσιν των προσκυνητών 6-5-1908”(16)

Ήδη από του 1910, σύμφωνα με το Γ. Κοκκώδη προσκαλούνται πρόσθετοι ψάλτες: “8/8 ψάλται Ματθ. Ζωγράφος και Χριστ. Κ. Σταμούλης”. Ο εορτασμός στα 1911 έχει ξεπεράσει τα όρια του χωριού σύμφωνα με δημοσίευμα” :

“Δευτέραν 8 Αυγ. άγει την επέτειον αυτού εορτήν ο εν Καλλιμασία ιερός ναός του Αγ. Αιμιλιανού. Η Επιτροπή εφρόντισεν καταλλήλως όπως η πανήγυρις εφέτος διεξαχθή όσον το δυνατόν ευπρεπέστερον και επιτυχέστερον”(17)

Για την κοσμοσυρροή αναφέρεται σχετικά και το δημοσίευμα της “Παγχιακής” της 20-7-1912: “Ο Άγιος Αιμιλιανός έχει την πρώτην μετά την Αγ. Μαρκέλλαν θέσιν στη συρροή του κόσμου. Εφέτος θα λειτουργήση ο Μητροπολίτης με τρεις διακόνους αποφοίτους της Θεολ. Σχολής της Χάλκης”.

Καμμιά αναφορά δεν υπάρχει σε όλη τη δειάρκεια του πολέμου που ακολούθησε, σύμφωνα με τα προς διάθεσή μας στοιχεία (τύπος, ημερολόγιο Κοκκώδη, αλληλογραφία αδελφών Κρουσουλούδη). Όμως ο Αναστάσης Ι. Σταμούλης (1911-

θυμάται: “Πριν το 1920 (18) , τα Φώτα εβουτούσαν στον Άγιο Μιλιανό ο Κόκας [ο μετέπειτα δραγάτης Νικ. Αργυτούδης], το Κωλέτο [Νικολής Σαμακουρής] ο Τραγιάς [Πεφάνης] και ο Κώστας, αδερφός του Τιμόθεου Κρεατσά. Με το σταυρό μέσα στο δίσκο μάζευαν του κόσμου τα λεφτά και τα γλεντούσαν”

Άξιο λόγου το γεγονός ότι οι Καλλιμασιώτες μετανάστες στις ΗΠΑ, στις 24 Δεκ. 1916, προέβησαν στη σύσταση συλλόγου(19) του οποίου “την ύπαρξιν καθιστούν κατεπείγουσαν αι πολλαί ανάγκαι και συσχέρειαι των από δεκαετίας εις την μακρυνήν ταύτην χώραν μεταναστευόντων συμπατριωτών ημών προς εύρεσιν πόρου ζωής, καθώς και ο διακαής ημών πόθος της προς την γενέτειραν πατρίδα ηθικής και υλικής αρωγής.

Άρθρον 1ον

Ο ημέτερος Σύλλογος φέρει την επωνυμίαν Αλληλοβοηθητική Αδελφότης Καλλιμασιωτών ο “ Αγιος Αιμιλιανός” έχων την έδραν του εν ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. [..]

Άρθρον 35ον

Η Αδελφότης εορτάζει κατά την επέτειον της μνήμης του Αγ. Αιμιλιανού, 8 Αυγούστου”(20)

Για τη γιορτή θα γράψει μετανάστης μας: “Νέα Υόρκη, Σεπτ. 1920. Του Αγ. Αιμιλιανού επεράσαμε ωραία. Η αδελφότης έδωσε ένα δείπνον και επήγαμε σχεδόν όλοι οι χωριανοί της Ν. Υόρκης και πολλοί φίλοι μας. Μετά το δείπνον εχορεύσαμεν και διεσκεδάσαμεν αρκετά καλά “(21)

Την μετά τη Μικρασιατική καταστροφή περίοδο της δεκαετίας του 1920, καλύπτουν οι εγγραφές στο ημερολόγιο Κοκκώδη. Τον Αγιο Αιμιλιανό επισκέπτονται όχι μόνο στη χάρη του, αλλά και να ρίχνουν το Σταυρό και να διασκεδάζουν τις Αποκριές:

1924 10/3 Έκτακτος διάχυσις εις τον Αγ. Αιμιλιανόν [Απόκριες]

1924 8/8 Έκτακτος πανήγυρις με πολύν κόσμον και ωραία διάχυσις.

Ψάλται Γ. Βινάκης, Γ. Καρνουπάκης και όλοι οι χωριανοί.

1925 Θεοφάνεια. Έρριψαν τον Σταυρόν εις τον Αγ. Αιμ.

1926 8/8 Του Αγ. Αιμ. Έκτακτος πανήγυρις. Πρωτοφανής προσέλευσις κυρίως ξένων επισκεπτών. Τόσο πλήθος και τόση μεγαλοπρέπεια δεν έγιναν άλλην φοράν.

Το “παγάρισμα” της εικόνας του Αγ. Αιμιλιανού, δηλαδή πλειοδοσία για τη μεταφορά της μέσα στην εκκλησία μετά την περιφορά, πρέπει να εφαρμόστηκε αυτή την περίοδο. Δημοσίευμα εφημερίδας σχετικό: “Ο εν Αιγύπτω εγκατεστημένος Κ. Μπόλιας ανεδείχθη τελικός πλειοδότης διά μεταφοράν της εικόνος του Αγ. Αιμιλιανού, προσφέρας 15.000 δρχ.”(22) Όχι ευκαταφρόνητο ποσό, αφού αντιστοιχούσε με 198 δολάρια ή 429 οκάδες κρέατος, σύμφωνα με τις τιμές της εποχής.

Στην παγκόσμια κρίση που ακολούθησε δεν υπάρχει καμμιά αναφορά. Όμως μόλις άρχισε να διαφαίνεται κάποια καλλιτέρευση. ο Κοκκώδης σημειώνει ότι ξανάρχισαν πάλι:

1932 8/8 Αγ. Αιμ.

Ψάλται Παντ. Κ. Μελαχροινούδης, Ι. Ψαλτάκης, Χρ. Κ. Σταμούλης (Τζήκος), Γ. Ι. Κοκκώδης και άλλοι. Έκτακτος πανήγυρις. Η εικόνα του Αγ. Αιμ. 2.200 δρχ Γ. Στεφανίδης (Σ.Σ. Τιμή ψωμιού 6,50 δρχ)

1934 8/8 Λειτουργός ο Χίου Ιωακείμ Στρουμπής. Η εικόνα Αγ. Αιμ. 3.000 δρχ. Επαμ. Παντ. Σγουρούδης. Πρωτοφανές πλήθος προσκυνητών. Διάχυσις μέχρι μεσονυκτίου”

ΑΓΙΟΣ ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΣ 1937

Για την προπολεμική περίοδο ο Αν. Σταμούλης θα μας αφηγηθεί:

“Τα Καμπιά γέμιζαν κόσμο, γεμάτα τα χωράφια με τα γαδουρομούλαρά τους. Είχανε πέντε ζυγιές(23) παιχνίδια των καφενείων, με τα τεζεάκια τους(24) Καφενεία ήταν του Μαλιά (Χρ. Πυκνής), του Κώστα του Ρυθιανού, του Σαράντου Μπογιατζή και του Δημοκράτη Πιππή με το Μαθιό τον Κωζή. Επειδή η γιορτή πέφτει μέσα στη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου επιτρέπονταν μόνο τα γεμιστά στη χάρη του. Οι άλλοι μεζέδες ήταν βρεχτοκούκια, ελιές, ταραμάς και χαβιάρι (γλώσσες μέσα σε βαρέλια που φέρναν από τη Μαύρη Θάλασσα. Είχεν ακόμη και χταπόδι.”

Ο λεπτολόγος Γ. Κοκκώδης, συνεχίζει τη δεκαετία του 1940 μέχρι το θάνατό του το 1944, με τελευταία εγγραφή στις 18/6:

1941 7/8 Μετά τον εσπερινόν, καλό πανηγύρι στον Αγ. Αιμιλιανόν.

8/8 Του Αγ. Αιμ. Όχι πολύ πλήθος όπως άλλοτε. Το βράδυ καλό πανηγύρι στο Χριστό.

Χρησιμότατα τα στοιχεία για την Κατοχή:

1942 7/8 Στον εσπερινό του Αγ. Αιμ. μόνο γυναίκες. Άνδρες πολύ ολίγοι.

8/8 Πολύ ολίγοι άνθρωποι και πάντων ξένοι. Πανηγύρι δεν έγινε.

1943 7/8 Καλούτσικο πανηγύρι στον Αγ. Αιμ. Χόρευσαν και Γερμανοί.

8/8 Καλούτσικο πανηγύρι στο Αγ. Αιμ. και Χριστό με παιχνίδια και χορό.

 

Τις δεκαετίες που κύλησαν ο Αγ. Αιμιλιανός συνέχισε να έλκει προσκυνητές και επισκέπτες με αρκετή όμως μείωση τα τελευταία χρόνια. Η διάνοιξη δρόμου από το ανατολικό μέρος του ναού το 1958, έδωσε το έναυσμα για κτίσιμο σπιτιών στην πανέμορφη περιοχή, με πρώτο τον Αναστάση Σταμούλη και στη συνέχεια το Γιώργη Απόδιακο. Αργότερα τα σπίτια χτίζονταν με συχνότερο ρυθμό, χωρίς όμως προσαρμογή στον περιβάλλοντα χώρο. Κτίστηκαν σε βάρος της εκκλησίας, περιορίζοντας όλο και περισσότερο, με την άναρχη δόμησή τους, το οπτικό πεδίο προς τη θάλασσα, με αποτέλεσμα να απομακρύνουν τους επισκέπτες/προσκυνητές. Οι τοπικοί άρχοντες και τα εκάστοτε εκκλησιαστικά συμβούλια δεν προστάτεψαν, όπως όφειλαν, όχι μόνο το φυσικό κάλλος της περιοχής, αλλά ούτε και το συμφέρον της εκκλησίας.

Οι Καλλιμασιώτες της Αμερικής τις τελευταίες δεκαετίες, από ό,τι ο γράφων έχει υπόψη του, συνήθιζαν να δεξιώνονται το Δεσπότη μαζί με άλλα πρόσωπα, μετά τη θεία λειτουργία, είτε στα κελιά, είτε σε Κέντρο της Καλλιμασιάς/Καταρράκτη. Από κάποια χρονολογία και μετά το έθιμο ατόνησε και παρατηρείται από το 1998, ο Άγιος Χίου να χοροστατεί μόνο κατά τον εσπερινό της εορτής.

Ο εφημέριος της εκκλησίας Καλλιμασιάς στην οποία υπάγεται ο ναός, ξαναζωντάνεψε το έθιμο του πιλαφιού, όπως προαναφέρθηκε, συνέχισε το ρίξιμο του Σταυρού στον Αγ. Αιμιλιανό κάθε δεύτερη χρονιά από το μόλο που είχε επιδιορθωθεί, και καθιέρωσε την εντυπωσιακή μεταφορά της εικόνας του Αγίου από την Καλλιμασιά προς τον Αγ. Αιμιλιανό, μέσω του λιμενικού καταφύγιου Αγ. Γιάννη. Την μεταφορά που γίνεται στον εσπερινό της 7/8 και που συνοδεύει μεγάλος αριθμός επαγγελματικών και ερασιτεχνικών σκαφών, καθώς και φουσκωτών(25) που υποδέχεται στο μόλο ο Δεσπότης με τις τοπικές αρχές. Ορχήστρα και άγημα στρατού σε πομπή με το πλήθος του κόσμου συνοδεύει την εικόνα μέχρι την εκκλησία.

Σύμφωνα με μαρτυρία του Θεοδώρου Δ. Στεφανίδη (1906-) ο ναός ήταν μικρότερος και διευρύνθηκε το 1932. Εκτεταμένες επισκευές έγιναν μετά το 2000.

Δίπλα στην εκκλησία υπάρχει συγκρότημα κτισμάτων, τα οποία ενοικιάζονταν σε οικογένειες, κατά προτίμηση Καλλιμασιώτικης καταγωγής, ύστερα από πλειοδοσία. Όμως η ανάγκη επισκευών με απαγορευτικό κόστος, διέκοψε τη χρήση.

Το μεγαλύτερο κεντρικό ισόγειο ανέκαθεν χρησίμευε για εξυπηρέτηση των διοργανωτών του πανηγυριού (καφετζήδων) Τα τελευταία χρόνια ήταν μόνιμα ενοικιασμένο από επαγγελματία, που διατηρούσε εστιατόριο τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες. Τελευταία δεν ανανεώθηκε η παραχώρηση του ισογείου.

Άγνωστο πότε χτίστηκαν τα πρώτα κελιά – και απαραίτητα το λεγόμενο “αρχονταρίκι”, όπως και η δεξαμενή για τη συλλογή του βρόχινου νερού. Μοναδική αναφορά στους κώδικες του χωριού το 1883:

“Ο Γεώργιος Στ. Φράσκος στα τέκνα του [ ..] το υποστατικόν εις θέσιν Αγ. Αιμιλιανός, Αρ. 27, πλησίον της βότας του Αγ. Αιμιλιανού” (26)

Από ό,τι μπορεί κανείς να παρατηρήσει σήμερα, το αρχικό κτίσμα περιελάμβανε σύστημα διπλής σειράς σταυροθολίων, τα οποία στηρίζονταν σε στερεά και ακριβή κατασκευή. Ο χώρος που κάλυπταν περιελάμβανε το “αρχονταρίκι” και άλλους λειτουργικούς χώρους για “ευωχία και διάχυση”. Επειδή τα πηγάδια της περιοχής βρίσκονται σε κάποια απόσταση (Μελόνα, Μονολιά), το κτίσιμο της δεξαμενής, στην οποία μαζεύονταν τα βρόχινα νερά του κτίσματος, πρέπει να έγινε ταυτόχρονα στο χώρο που υπάρχει σήμερα. Τα κελιά στο ανώγειο και οι χώροι υγιεινής προστέθηκαν αργότερα.

Σε μάρμαρο που είναι τοποθετημένο στο αριστερό μέρος της εισόδου στην εκκλησία αναγράφονται οι δωρητές “ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΥΛΩΝΑΣ, ΜΑΤΘΑΙΟΣ Κ. ΜΥΛΩΝΑΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ Μ. ΜΟΥΛΑΚΗΣ, ΧΑΡΙΚΛ. Μ. ΚΡΟΥΣΟΥΛΟΥΔΗ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΡΥΘΙΑΝΟΣ, ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΑΙ ΜΑΡΙΑ ΜΥΛΩΝΑ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν. ΓΑΝΙΑΡΗΣ, ΕΥΘΑΛΙΑ Γ. ΜΥΛΩΝΑ, ΜΙΚΕΣ Α. ΜΥΛΩΝΑΣ” Σε άλλη πλάκα αναγράφεται ότι ο ηλεκτροφωτισμός έγινε “ΠΑΡΑ ΒΛΑΣΙΟΥ & ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΜΕΛΑΧΡΟΙΝΟΥΔΗ”

Το παρακείμενο κωδωνοστάσιο έγινε έγινε από τη “Μαρία Δ. Μυλωνά εις μνήμην Γεωργίου Κ. Μυλωνά”.

Αξιόλογες εικόνες. Από τις εικόνες προσποριζόμαστε στοιχεία μεταναστών και άλλων δωρητών, όπως:

Εικόνα Αγ. Μαρκέλλας. Ζωγραφισμένη στην “Ιερά Σκήτη Αγ. Πατέρων της Χίου Ιουλίου 14, 1907. Δαπάνη των εν Αλεξανδρεία Αδελφών

Κων/νος Α. Μίλερης, Θεόδωρος Γ. Μπογιατζής, Στυλιανός Δ. Σταμούλης, Στέφανος Μ. Κοκκώδης, Σταμάτιος Κ. Μυλωνάς, Κων/νος Π. Κουμελάς, Ηρακλής Ι. Κουνής, Παντολέων Ν. Τσιράκης, Παντολέων Ν. Μιχελάκης, Ηρακλής Ι. Σωτηράκης, Ιωάννης Κ. Παπαργυρού, Κων/νος Μανές, Δημοκράτης Κ. Κοντυοποδιάς, Μιχαήλ Ι. Καλαμωτούσης, Παντολέων Γ. Ανταχάδης, Κων/νος Ι. Ανδρεάδης, Ιωάννης Π. Σταμούλης, Μιχαήλ Γ. Ολυμπούσης.

Εικόνα Αγ. Αιμιλιανού. “Ιερός Παρθενών Αγ. Κων/νου της Χίου Ιουλίου 4, 1912. αφιέρωμα Γεωργίου Κοκκώδη ταχυδρόμος Χίου- Αλεξανδρείας”

Εικόνα ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑ ΜΑΡΤΥΡΕΣ, [Ανυπόγραφη] “υπέρ υγίας και Μακαρίας μνήμης των αδελφών και συνδρομητών δούλων σου. Στεφάνου Γ. Σταμούλη και της συμβίας αυτού, συνδρομή και δαπάνη των Ευσεβών αδελφών των δούλων σου Γεωργίου Δ. Σαμακουρή γονέων, αδλ. Αριστοτέλους Γ. μπογής γυν. αδλ, Ιωάννης Σ. Λαμπρινούδης συμβ. τεκν. Ιωάννης Δ. Μπογιατζής γονέων. αδλφ. Σπυρίδων Καλαμωτούσης γονε. αδλ. Κωνστ. Γ. γεωργούση γον. αδλ. Ιωάννου Κανήρι και τεκν [ ..] Γεωργίου Ν. μουλάκης. Συμβ. τεκν. Χ”Δημοσθεν Χ”Ιω μπόλια γυν. αδλ. Ευαγγέλου Σ. Πιλέρι γονέων αδλ.”

ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ δεξιά του ιερού βήματος αναγράφεται: “1857 19 Δεκεβρίου δια χηρός Κωνσταντίνου πρε νένιτα”

Οι καταγραμμένες ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΔΩΔΕΚΑΟΡΤΟΥ από επιτροπή με πρωτοβουλία του Εκπολ. Σωμ. Καλλιμασιάς Η ΠΡΟΟΔΟΣ, φυλάσσονται στην Καλλιμασιά.

Πληροφορίες για το Άγιο Αιμιλιανό παρέχονται στην έκδοση του Οικ. Πατριαρχείου Κων/πόλεως του 1876, επί πατριαρχίας του Καλλιμασιώτη Ιωακείμ του Β΄(Κοκκώδη). Το 1981, με πρωτοβουλία του Συλλόγου Αμερικής “ Άγιος Αιμιλιανός” επανεκδόθηκε αντίγραφο της προ πολλού εξαντληθείσης έκδοσης, με επιμέλεια του Κώστα Γ. Σταμούλη. Χορηγός ο Γιώργης Ν. Ανδρεάδης “στη μνήμη Νικολάου Γ. Ανδρεάδη, Χριστοφόρου Α. Μπογιατζή και Αχιλλέα Φ. Καννίρη”

Στοιχεία για τον Άγιο παρέχονται από τον επίσης Καλλιμασιώτη Επίσκοπο Pittsburgh Μάξιμο, σε πρόλογο της επανέκδοσης.

Ετυμολογικά το Αιμιλιανός παράγεται μάλλον από το Αιμίλιος ή Αιμύλιος

Αιμίλιος Όνομα Συβαρίτου τινός κυνηγού (Πλουτ. Παράλλ. Βίοι)

Αιμύλιος Παράγ. Του Αιμύλος, ήγουν έμπειρος λόγων ως Οδυσ. Α΄ “ αιεί δε μαλακοίσι αιμυλίοις λόγοις θέλγει” τουτ. λόγοις κολακευτικοίς και ερωτικοίς. Ο Πλάτ. Νομ. ζ΄είπε τον έρωτα “αιμύλον θήρας” τουτ. έμπειρον, ειδήμονα (27)

Για τον γράφοντα παραμένει η απορία, ποιοι οι λόγοι υπήρχαν για να κτισθεί η εκκλησία στην ερημική κάποτε παραλία, σε άνυδρο τόπο και μακριά από το χωριό που δεν μπορούσε να έχει ιδιαίτερες σχέσεις με τον τιμώμενο άγιο. Να σημειώσομε ότι η εκκλησία δεν ήταν κτητορική (ιδιωτική), αλλά ανήκε και ελεγχόταν από το κοινό της Καλλιμασιάς. Λαμβάνοντας επίσης υπόψη το γεγονός, ότι από την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους (1566) επιτρεπόταν μόνο η επισκευή των υπαρχόντων εκκλησιών και όχι η ανέγερση νέων, οδηγούμαστε στη σκέψη ότι οι πρώτοι κτήτορες έζησαν τουλάχιστο στην εποχή της Γενουοκρατίας (1346-1566) ή ακόμη και παλαιότερα με καταγωγή από την Κύζικο ή να είχαν με οποιοδήποτε τρόπο σχέση με αυτήν.

Μια ένδειξη για την παραπάνω σκέψη, μας παρέχει η ύπαρξη του ναού της Αγίας Ευφημίας, με πρώτη αναφορά το 1712(28) και της οποίας τα ερείπια βρίσκονται κοντά στη νότια πλευρά του χωριού.

Για την εκκλησία ισχύει το ίδιο καθεστώς με τον Αγ. Αιμιλιανό (ανήκε στο κοινό της Καλλιμασιάς, έχοντας τον ίδιο όρο κατά την πάκτωσή της, την υποχρέωση δηλ. των πακτωτών να κάμνουν “λυχνοκαϊα”(29) Ακόμη η Αγία Ευφημία καταγόταν και μαρτύρησε στη Χαλκηδόνα (επίσης στην Προποντίδα, όχι μακρυά από την Κύζικο, γενέτειρα του Αγ. Αιμιλιανού), και εκεί υπήρχε η λάρνακα με το σώμα της, όπου έγινε η Δ΄Οικουμενική Σύνοδος, με το γνωστό κατά την παράδοση θαύμα της αγίας σχετικά με τη φύση του Χριστού.

Σε σκέψεις ακόμη μας εμβάλλει, με βάση τα παραπάνω, η πιθανότητα προέλευσης του ονόματος της Καλλιμασιάς από το Καλαμίτσι, χωριό που βρίσκεται στην περιοχή της Κυζίκου. Δεν μπορεί να αποκλεισθεί η περίπτωση κατά την οποία μετά από επιδρομή, να εξαναγκάσθηκε ομάδα από τους κατοίκους να εγκαταλείψει τα εδάφη της Προποντίδας και να καταφύγει στην πιο φιλόξενη Χίο, αποβιβαζόμενη στην πρόσφορη παραλία. Οι πρόσφυγες στις δυο εκκλησίες που έκτισαν στη συνέχεια, τίμησαν με τα ονόματα αγίων της περιοχής τους, όπως του Αγ. Αιμιλιανού από την Κύζικο και της Αγ. Ευφημίας από την κοντινή Χαλκηδόνα. (Η ονομασία των κάτοικων του Καλαμιτσίου, Καλαμιτσιώτες, δεν είναι απίθανο να μετεξελίχθηκε σε Καλημασιώτες).

Τα παραπάνω είναι ερωτήματα που θα πρέπει να απασχολήσουν τον μέλλοντα ιστορικό για την προέλευση του ονόματος ΚΑΛΗΜΑΣΙΑ ή ΚΑΛΛΙΜΑΣΙA

(Προδημοσίευση της εργασίας του Δημήτρη Μελαχροινούδη “ Η λατρεία στην Καλλιμασιά”)

(1) Πόλη στην Προποντίδα, ανάμεσα στην Αρτάκη και Πάνορμο)

(2) Δ. Μελαχροινούδη. “Ο θάνατος του ξενητεμένου”, ανέκδοτο.

(3) Στις παραπομπές που ακολουθούν ο αριθμός αφορά στον Αριθμό Βιβλίου Εισαγωγής (ΑΒΕ)

(4) ΓΑΚ ΑΒΕ 490-23Α

(5) “η μαρού του ποτέ π[απά]μιχάλη πιλάκι σιμβία του γιώργη μίχαλου αφήνι του αγ.εμιλιανού γρ. 2 (ΓΑΚ ΑΒΕ 348Α-119)

(6) ΓΑΚ ΑΒΕ 436-3 26-3-1801

(7) ΓΑΚ ΑΒΕ 347-689

(8) ΓΑΚ ΑΒΕ 348Α-88

(9) Ικανά = οι οφειλόμενες υποχρεώσεις σύμφωνα με την παράδοση.

(10) ΓΑΚ ΑΒΕ 349-176

(11) ΓΑΚ ΑΒΕ 1077-28V

(12) Επανοπίτροποι: Οι διαχειριζόμενοι τα οικονομικά της κοινότητας.

(13) “ 1889, Απρ. 20 Όταν επακτώσαμεν τον Άγιον Αιμιλιανόν και τα χασαπιά γρ. 30”

(14) Το καζάνι με την αναγραφή της δωρεάς στο χείλος του βρίσκεται στο Λαογραφικό Μουσείο της δημοτικής κοινότητας Καλλιμασιάς. Το πιλάφι διακόπηκε στην Κατοχή και το έθιμο επανέφερε ο σημερινός εφημέριος Γεώργιος Κωσταντίνου μετά το 1996, αλλά τους σαλιάκους αντικατέστησε το χταπόδι.

(15) Με καθημερινή και σχολαστική σημείωση των γεγονότων μέχρι του θανάτου του (1944), πολυτιμότατα στοιχεία για την ιστορία. Στην κατοχή της εγγονής του, ηθοποιού Λιλής Κοκκώδη, την οποία ο γράφων ευχαριστεί για την άδεια αποδελτίωσής του.

(16) ΓΑΚ ΑΒΕ 1083-71R

(17) Εφημ. Παγχιακή της 30-7-1911. Ανταποκριτής ο δάσκαλος Σπυρ. Λ. Μανές

(18) Ελέγχεται η χρονολογία. Κατά το ημερολ. του Κοκκώδη, ο σταυρός ρίχτηκε [για πρώτη φορά;] το 1925.

(19) Ο Σύλλογος είχε συσταθεί από του 1907. Τυπική η σύστασή του για να εφαρμόσουν πρόσφατο νόμο των ΗΠΑ.

(20) ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ “ΑΓΙΟΣ ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΣ” εκ του χρωμοτυπογραφείου ο “Κόσμος” MADISON STREET 1917 New York City.

(21) Επιστολαί Αφών Κρουσουλούδη Αρ. 47 ΙV

(22) Εφημ. ΠΡΟΟΔΟΣ 216/ 9-8-1928

(23) Ομάδα μουσικών, ορχήστρα. Αλλιώς “παιχνίδια”.

(24) Πάγκοι που έπιναν ούζο στα όρθια. Τεζεάκι υπάρχει στο Λαογραφικό μουσείο Καλλιμασιάς.

(25) Με απόφαση του Ομίλου τους ο Αγιος Αιμιλιανός ορίστηκε προστάτης τους.

(26) ΓΑΚ ΑΒΕ 1077-19R 33

(27) ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ. Εν έτει αωιθ΄, Εν Κωνσταντινουπόλει κατά το Πατριαρχικόν Τυπογραφείον εν Φαναρίω, Τόμος Α΄

Παραδεχόμενοι την ετυμολογία του Αιμύλιος(= έμπειρος λόγων), μπορούμε να εξηγήσομε γιατί κατά τη λαϊκή παράδοση παρακαλούν τον Άγιο οι γονείς άλαλων παιδιών να τους δώσει τη φωνή τους. Ο Άγιος Αιμιλιανός λοιπόν, και όχι ο Άγιος Μιλιανός (από το μιλιά) μπορεί να θαυματουργήσει.

(28) ΓΑΚ ΑΒΕ 347-14

(29) Το 1795, ΓΑΚ ΑΒΕ 349-80