ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥΡΛΙΑΝΗ Η έφορος και προστάτιδα των απανταχού της Γης Μυκονίων

Το γραφικό και κοσμοπολίτικο νησί της Μυκόνου με τη μακρόχρονη ναυτική παράδοση προσελκύει κάθε καλοκαίρι χιλιάδες τουρίστες από όλα τα μέρη της Γης για να απολαύσουν την καλοδιατηρημένη παραδοσιακή του αρχιτεκτονική, το άπλετο ηλιόλουστο φως και τις υπέροχες παραλίες, που θεωρούνται από τις ωραιότερες της Μεσογείου. 

Το διάσημο κυκλαδίτικο νησί του υπέροχου λευκού και του απέραντου γαλάζιου, που έχει καταστεί δημοφιλής παραθεριστικός προορισμός για μικρούς και μεγάλους, προσφέρει πολλά και στους επισκέπτες που επιζητούν να βιώσουν την ορθόδοξη πνευματικότητα και να γνωρίσουν τα παραδοσιακά ήθη και έθιμα του τόπου.
Περισσότεροι από 600 μικροί και μεγάλοι ναοί κοσμούν το γραφικό νησί από τη μια άκρη στην άλλη, διατρανώνοντας την ανά τους αιώνες βαθιά πίστη και ευσέβεια των Μυκονίων, οι οποίοι ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να ανεγείρουν νέους ναούς. Οι πολυπληθείς αυτοί ναοί έχουν ανεγερθεί είτε από τάμα είτε για να χρησιμεύσουν ως οικογενειακά οστεοφυλάκια, αφού τα παλαιά χρόνια υπήρχε η συνήθεια στη Μύκονο να ενταφιάζονται οι νεκροί μέσα στους ναούς. Στους πολυάριθμους ναούς του νησιού οργανώνονται μικρά ή μεγάλα πανηγύρια με δωρεάν προσφορά φαγητού και κρασιού και με γλέντι, στο οποίο συμμετέχουν παραδοσιακοί οργανοπαίκτες. Αλλά και στη γραφική και καλοδιατηρημένη πρωτεύουσα της Μυκόνου, την επονομαζόμενη από τους ντόπιους Χώρα, με τους περίπου 80 ναούς η θρησκευτικότητα είναι ιδιαίτερα έντονη, αφού με κάθε επισημότητα εορτάζονται στις 20 Οκτωβρίου ο πολιούχος Άγιος μεγαλομάρτυς Αρτέμιος και το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου ο Άγιος νεομάρτυς Μανουήλ ο εκ Σφακίων της Κρήτης, ο οποίος σφαγιάσθηκε στη Χίο στις 15 Μαρτίου 1792 και έλαμψε θεοπρεπώς στη Μύκονο το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. 

Αλλά και η τιμή στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι ξεχωριστή και βρίσκεται στο επίκεντρο της θρησκευτικότητας των ευσεβών Μυκονίων, όπως άλλωστε συμβαίνει και στα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Πολυάριθμοι είναι οι ναοί, οι οποίοι τιμούνται στο όνομα της Παναγίας και πολλά είναι τα τοπωνύμια, τα οποία φέρει η Υπέρμαχος Στρατηγός και προστάτιδα του έθνους μας σε ναούς, που είναι αφιερωμένοι στη χάρη Της στο γραφικό νησί της Μυκόνου. Μεγάλη Παναγιά, Πανάχραντος, Παλαιοκαστριανή, Λιμνιώτισσα, Παντάνασσα, «Γριά» Παναγιά, Πριανή, Παναγία του Φαμελίτη, Ελεούσα του Φιδέλη, Αγία Υπακοή (αφιερωμένη στην Υπακοή της Θεοτόκου), Αγία Μόνη, τα Άγια των Αγίων, είναι μερικά από τα τοπώνυμα, που φέρουν ναοί της Παναγίας στη Μύκονο. Στο όνομα της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι επίσης αφιερωμένος και ο ναός, ο οποίος έχει καταστεί το πολυφωτογραφισμένο σύμβολο του διάσημου νησιού. Πρόκειται για τον περίφημο ναό της Παναγίας της Παραπορτιανής, που αποτελεί σημαντικό μεταβυζαντινό μνημείο και κορυφαία έκφραση της λαϊκής κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής. 

Η ψυχή όμως των ευσεβών Μυκονίων βρίσκεται στην Παναγία την Τουρλιανή, την προστάτιδα και έφορο αυτού του νησιού και στο ιστορικό μοναστήρι Της, το οποίο βρίσκεται στην Άνω Μερά και σε απόσταση επτά χιλιομέτρων από τη Χώρα της Μυκόνου. Αναρίθμητοι θρύλοι, παραδόσεις, θαύματα και ιστορίες συνδέουν το ιστορικό αυτό θεομητορικό προσκύνημα της Μυκόνου, στο οποίο οι κάτοικοι του νησιού προσέτρεχαν και προστρέχουν σε κάθε χαρά και λύπη. Και η Παναγία η Τουρλιανή πάντοτε έδινε και θα δίνει τη λύση και την παρηγοριά σε κάθε πονεμένη και ταλαιπωρημένη ψυχή. Είναι ενδεικτικό ότι τα καράβια του νησιού δεν έφευγαν ποτέ, εάν οι ναυτικοί δεν προσεύχονταν στη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας και δεν εναπόθεταν σ' Αυτή τις ελπίδες και τα όνειρά τους. 

 

Το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Τουρλιανής, που αποτελεί το ευλαβικό καύχημα των Μυκονίων και την προστάτιδα του νησιού, ιδρύθηκε το 1542. Η ονομασία «Τουρλιανή» οφείλεται σε δύο διαφορετικές εκδοχές. Σύμφωνα με τη μια εκδοχή η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία επιγράφεται στο ασημένιο πουκάμισό της «Η Εκατονταπυλιανή της Πάρου», βρέθηκε στη θαλάσσια περιοχή Τούρλος έξω από τη Χώρα της Μυκόνου. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή η ονομασία «Τουρλιανή» προήλθε από το όνομα μιας μοναχής, της Τούρλης, η οποία ασκήτευσε στην τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι. Κατά την εποχή αυτή άρχισαν να κτίζονται και τα πρώτα κελιά από δύο μοναχούς, που έφυγαν το 1537 από την Πάρο για να προστατευθούν από τους πειρατές και έφτασαν στη Μύκονο, αναζητώντας τόπο ήρεμο και ασφαλή μακριά από τη θάλασσα. Στον τόπο αυτό, όπου προϋπήρχε μικρός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, ιδρύθηκε το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Τουρλιανής, στο οποίο μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας η θαυματουργή εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, που βρέθηκε στα παράλια του νησιού και αποτελεί τον ανεκτίμητο πνευματικό θησαυρό των Μυκονίων. Οι οικοδομικές εργασίες του νέου ναού και των απαραίτητων κτισμάτων ολοκληρώθηκαν το 1542. Το 1767 και κατόπιν εντολής του Οικουμενικού Πατριαρχείου ο ιερομόναχος Ιγνάτιος Μπάσουλας, που διετέλεσε ηγούμενος της σταυροπηγιακής μονής κατά τα έτη 1758 - 1792 και είναι ο μεγάλος ευεργέτης αυτής, συγκέντρωσε χρήματα και πρόσφερε όλη την προσωπική του περιουσία για να κτίσει και να εξωραΐσει το περίφημο αυτό μοναστήρι. 

Το σημερινό καθολικό της μονής, που είναι η κεντρική της εκκλησία, είναι τρίκλιτος βυζαντινός ναός σταυροειδούς σχήματος με τρούλο και κοσμείται με πανύψηλο επιβλητικό κωδωνοστάσιο. Το κεντρικό κλίτος του καθολικού είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, το αριστερό κλίτος τιμάται επ’ ονόματι του Γενεσίου της Θεοτόκου και το δεξιό κλίτος τιμάται επ’ ονόματι του Αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου. Το καλλιτεχνικό στοιχείο, που αφήνει έκπληκτο και εκστατικό κάθε φιλόθεο και φιλότεχνο επισκέπτη και προσκυνητή, είναι το θαυμάσιο και εντυπωσιακό μπαρόκ χρυσόφωτο ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού της μονής, το οποίο φιλοτεχνήθηκε και κατασκευάστηκε το 1775 από τους καλύτερους τεχνίτες της Φλωρεντίας. Το αριστουργηματικό αυτό τέμπλο έχει μήκος 10,20 μέτρα και κοσμεί και τα τρία κλίτη του ναού, ο οποίος είναι ο μεγαλύτερος του νησιού. Στο βιβλίο του για το περίφημο αυτό μπαρόκ τέμπλο ο μυκονιακής καταγωγής Αρχιμανδρίτης - Ιεροκήρυξ π. Δωρόθεος Πολυκανδριώτης (νυν Μητροπολίτης Σύρου, Τήνου, Άνδρου, Κέας, Μήλου και Μυκόνου) γράφει χαρακτηριστικά: «Το πολυποίκιλτο μεγαλείο του τέμπλου εξιδανικεύει τόσο η γλυπτική του αριστουργηματικότητα και ο χρυσός, που το περιλούει ατόφιος και καθαρός σαν χειμαρώδης καταρράκτης από πάνω μέχρι κάτω, όσο και τα χρώματα, που αμιλλώνται τις αποχρώσεις και τη διαφάνεια της πιο ευαίσθητης φυσικής ομορφιάς». 

Αξιόλογο είναι και το εγκαινιασθέν υπό του οικείου επισκόπου κ. Δωροθέου Β΄ στις 23 Αυγούστου 2007 Εκκλησιαστικό Μουσείο - Κειμηλιοφυλάκειο της μονής, το οποίο είναι έργο πνοής του φιλόπονου και φιλόκαλου Καθηγουμένου Αρχιμανδρίτου π. Φιλαρέτου Γεροντάρη. Στο μουσείο εκτίθενται ιερές εικόνες, εκκλησιαστικά σκεύη, αντικείμενα μικροτεχνίας, ιερά άμφια, χειρόγραφα και πατριαρχικά σιγίλια με τα οποία είχε αναγνωριστεί η μονή ως σταυροπηγιακή. 

Καθοριστική υπήρξε η προσφορά της μονής της Παναγίας της Τουρλιανής σε εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες, αφού χάρη στην κτηματική της περιουσία έγινε η «τροφός των πεινώντων και η οικία των γερόντων και πτωχών». Στις αρχές του 20ου αιώνα η μονή λειτούργησε ως γηροκομείο και αργότερα ως ορφανοτροφείο, ενώ πρόσφερε δωρεάν οικόπεδα για τη δημιουργία νηπιαγωγείου, δημοτικού σχολείου, πλατείας και πνευματικού κέντρου. 

Η ιστορική μονή της Παναγίας της Τουρλιανής πανηγυρίζει με κάθε εκκλησιαστική λαμπρότητα και με την αθρόα συμμετοχή των ευσεβών Μυκονίων στις 23 Αυγούστου, κατά την ημέρα δηλαδή της Αποδόσεως της εορτής της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου. Αλλά η παλαίφατη ιερά μονή συνδέεται από την εποχή της ιδρύσεώς της και με παμπάλαια λατρευτικά έθιμα και ωραιότατες παραδόσεις. Έτσι από το 1542 μέχρι και σήμερα συνεχίζεται το παραδοσιακό έθιμο της καθόδου της θαυματουργής εικόνος της Παναγίας Τουρλιανής το Σάββατο της πρώτης εβδομάδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής από το μοναστήρι στη Χώρα και της ανόδου Της από τη Χώρα στο μοναστήρι το Σάββατο του Λαζάρου. Κατά την κάθοδο και άνοδο της εικόνος συμμετέχει αθρόα και με μεγάλη ευσέβεια όλος ο μυκονιακός λαός, διανύοντας με τα πόδια την απόσταση των επτά χιλιομέτρων από την Άνω Μερά, όπου βρίσκεται το μοναστήρι, στη Χώρα και αντίστροφα. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής η θαυματουργή εικόνα παραμένει προς προσκύνηση σε έναν από τους τρεις ενοριακούς ναούς της Χώρας (Μεγάλη Παναγιά, Πανάχραντος, Αγία Κυριακή). Το παραδοσιακό αυτό έθιμο της παραμονής της εικόνος στη Χώρα έδινε την ευκαιρία σε όλους τους ναυτικούς του νησιού να προσκυνήσουν την ιερά και περίπυστη εικόνα της Θεομήτορος και να ζητήσουν τις πρεσβείες Της, προτού αναχωρήσουν για το ταξίδι τους. 

Αλλά και για κάθε σημερινό επισκέπτη και παραθεριστή του κοσμοπολίτικου νησιού της Μυκόνου η Παναγία η Τουρλιανή, η έφορος και προστάτιδα των απανταχού της Γης Μυκονίων, αποτελεί ένα ιστορικό θεομητορικό προσκύνημα των Κυκλάδων και έναν αιγαιοπελαγίτικο φάρο της ελληνορθόδοξης παράδοσής μας, που θα συνεχίζει την πνευματική του πορεία και αποστολή μέσα στον χρόνο. 

Αριστείδης Γ. Θεοδωρόπουλος 

Εκπαιδευτικός 

Βιβλιογραφία 

· Λέκκου Ευαγγέλου Π., Τα Ελληνικά Μοναστήρια, Εκδόσεις Ιχνηλάτης, Αθήνα 1999 

· Πολυκανδριώτη Δωροθέου, Αρχιμανδρίτου - Ιεροκήρυκος Ιεράς Μητροπόλεως Σύρου (νυν Μητροπολίτου Σύρου), Θρησκευτικά έθιμα στο μοναστήρι της Παναγίας της Τουρλιανής Μυκόνου, Μύκονος 1987 

· Πολυκανδριώτη Δωροθέου, Αρχιμανδρίτου - Ιεροκήρυκος Ιεράς Μητροπόλεως Σύρου (νυν Μητροπολίτου Σύρου), Το χρυσόφωτο μπαρόκ τέμπλο του καθολικού της μονής Τουρλιανής Άνω Μεράς Μυκόνου, Γ΄ Έκδοσις 1997

Εικόνες

1. Η ιερά και θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Τουρλιανής, της και εφόρου και προστάτιδος των απανταχού της Γης Μυκονίων.

2. Άποψη του καθολικού της μονής.
3. Το φιλοτεχνηθέν το 1775 αριστουργηματικό ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού της ιστορικής μονής. Αριστερά της Ωραίας Πύλης διακρίνεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Τουρλιανής.
4. Τα Βημόθυρα της Ωραίας Πύλης του τέμπλου του καθολικού της μονής.
5. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του αριστερού κλίτους του καθολικού της μονής.
6. Το χρυσόφωτο μπαρόκ τέμπλο του καθολικού της μονής.
7. Στιγμιότυπο από την κάθοδο της Ιεράς Εικόνος της Παναγίας Τουρλιανής από την ομώνυμη μονή στη Χώρα της Μυκόνου.
8. Κάθε χρόνο το Σάββατο του Λαζάρου η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Τουρλιανής επανενθρονίζεται στην ομώνυμη Ιερά Μονή στην Άνω Μερά της Μυκόνου.
9. Στιγμιότυπο από την τρίωρη λιτανευτική πομπή της ανόδου της Ιεράς Εικόνος της Παναγίας Τουρλιανής προς την ιστορική μονή το Σάββατο του Λαζάρου.
10. Στιγμιότυπο από τη λιτανεία της θαυματουργού εικόνος της Παναγίας Τουρλιανής στην ομώνυμη μονή κατά την ημέρα της ετήσιας πανηγύρεώς της. Συμμετέχουν οι Σεβασμιώτατοι Μητροπολίτες Ιλίου κ. Αθηναγόρας και Σύρου κ. Δωρόθεος.