Η Αντίσταση ζητάει δικαίωση

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΣΩΝΙΤΗ Φωτ.: ΛΑΜΠΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

(από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ)

Ακριβώς 68 χρόνια πριν, «στην γωνία Πατησίων και Γλάδστωνος υπήρχε ένα τριώροφο πέτρινο κτίριο. Στο μεσαίο πάτωμα, σε τέσσερα κοντάρια, ήταν αναρτημένες οι σημαίες της Γερμανίας (σβάστικα), της Ιταλίας, της Ιαπωνίας και της Ελλάδας. Μια μεγάλη επιγραφή, από την μια άκρη ως την άλλη, έγραφε: «Εθνικοσοσιαλιστική πατριωτική οργάνωσις ΕΣΠΟ».

Η προτομή του Κώστα Περρίκου και η στήλη με τις ανάγλυφες μορφές των εκτελεσθέντων,
στην οδό Γλαδστώνος, «δεινοπαθούν» από τους μικροπωλητές και τις τέντες των καφενείων

»Από κάτω ένα διαφημιστικό πλακάτ προσκαλούσε: "Ελληνόπουλα, εγγραφήτε εις τους πρωτοπόρους της Νέας Τάξεως". Ηταν μια προκλητική φωνή του Αξονα, μια φωλιά οργάνων του εχθρού στο κέντρο της Αθήνας. Σκοπό είχε, εκμεταλλευόμενη την πείνα και την εξαθλίωση του ελληνικού λαού, που είχε περάσει όλη την φρίκη του χειμώνα '41-'42, να στρατολογήσει νέους για σχηματισμό λεγεώνας ελλήνων εθελοντών για το ανατολικό Μέτωπο, και νέους και νέες εργάτες για την πολεμική βιομηχανία των Γερμανών....

Φοβερή έκρηξη

»Το ισόγειο είχε καταστήματα. Από πάνω ένα μεσοπάτωμα (ημιώροφος), με είσοδο από την Γλάδστωνος. Στο μεσοπάτωμα υπήρχαν πολλά γραφεία δικηγορικά, ένα οδοντιατρείο, ραφείο κ.λπ. Στον πρώτο και δεύτερο όροφο ήταν τα γραφεία της ΕΣΠΟ, με είσοδο από την Πατησίων. Στον τρίτο ήταν μια γερμανική στρατιωτική μονάς (της Γκεστάπο)».... (Τάκης Μιχαηλίδης: «Αγαθουπόλεως 7»)

«Μια Κυριακή (...) ευρισκόμουν στην γωνία Πατησίων και Σατωβριάνδου (...) ακούστηκε μια φοβερή έκρηξη με φλόγες και μεγάλο ωστικό κύμα, προερχόμενο από την γωνία Πατησίων και Γλάδστωνος, που μας πέταξε στον τοίχον. Μόλις καταλάβαμε τι συνέβη, τρέξαμε όλοι να απομακρυνθούμε (..) από τον φόβον του μπλόκου που θα ακολουθούσε από τους Γερμανούς, για να πιάσουν τυχόν υπόπτους και ομήρους.....» (Αφήγηση: Περικλής Κυτριλάκης)

«Καπνοί ανέβαιναν πυκνοί άσπροι κατά την (...) Ομόνοια. Διαβάτες και γείτονες κοίταζαν προς τα εκεί και σιγοκουβέντιαζαν. Το υποθέσαμε αμέσως και σε λίγο επιβεβαιώθηκε, πέρασε σε όλη την πόλη από στόμα σε στόμα: Το κτίριο με τα γραφεία της ΕΣΠΟ (...) είχε ανατιναχτεί. Οι πρώτοι ανενδοίαστοι, προκλητικοί, ανοιχτά και επίσημα οργανωμένοι συνεργάτες του φασισμού, με τις στολές τους, τον τόσο γνωστό φασιστικό χαιρετισμό, με τον αρχηγό τους, έναν γιατρό Σταροδήμο, είχαν χτυπηθεί μέσα στη φωληά τους». (Σάκης Πεπονής: προσωπική μαρτυρία)

Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1942, 12.30'. Η ανεξάρτητη αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ (Πανελλήνια Ενωσις Αγωνιζομένων Νέων) έχει αποφασίσει να ανατινάξει τα γραφεία της ΕΣΠΟ. Χτυπάει Κυριακή, για να μην έχει κόσμο στα μαγαζιά κι επειδή πρωινά Κυριακής συνεδριάζει η ΕΣΠΟ και ταυτόχρονα η Γκεστάπο. Το μέλος της ΠΕΑΝ Ιουλία Μπίμπα κρατάει στην αγκαλιά της μια βόμβα δέκα οκάδων, μέσα σε μια τσάντα με χόρτα, και περιμένει ώρες το νεύμα, καθισμένη σ' ένα παγκάκι στην Κάνιγγος.

Η συνεδρίαση της ΕΣΠΟ τελειώνει κι ο αρχηγός της ΠΕΑΝ Κώστας Περρίκος, που παρακολουθεί από απέναντι, δίνει το σύνθημα. Υπό την κάλυψη τεσσάρων ενόπλων, των Μιχαηλίδη, Μούρτου, Λάζαρη, Στανωτά, οι Αντώνης Μυτιληναίος και Σπύρος Γαλάτης παραλαμβάνουν τη βόμβα, ανεβαίνουν γρήγορα στον ημιώροφο, την τοποθετούν κι απομακρύνονται. Το φιτίλι καίγεται κι η βόμβα σκάει. Νεκροί: 39 μέλη της ΕΣΠΟ, κι ο αρχηγός τους, και 43 γκεσταπίτες. Τραυματίες: 27 της ΕΣΠΟ και 55 Γερμανοί.

Ρουφιανιά εκ των έσω

Η ΕΣΠΟ εξαφανίζεται, ένας άλλος φασιστικός σχηματισμός ΟΕΔΕ (Οργάνωση Εθνικών Δυνάμεων Ελλάδος) εξαφανίζεται επίσης, γερμανόφιλη ελληνική λεγεώνα δεν συγκροτείται ποτέ, η χαρά όμως των μελών της ΠΕΑΝ που εκτέλεσαν ένα απ' το πιο σημαντικά σαμποτάζ πόλης στην κατεχόμενη Ευρώπη, κράτησε μία βδομάδα. Ο προδότης ήταν στις γραμμές τους. Συνελήφθησαν και εκτελέσθηκαν στην Καισαριανή, για αντίποινα, οι: Κώστας Περρίκος, απότακτος αξιωματικός της αεροπορίας, Θανάσης Σκούρας (της γνωστής κινηματογραφικής οικογένειας), Γιάννης Κατεβάτης, Διονύσης Παπαδόπουλος, Δημήτρης Λόης.

Η Ιουλία Μπίμπα μεταφέρθηκε σε άγνωστο στρατόπεδο της Γερμανίας, Πολωνίας ή Βουλγαρίας και την αποκεφάλισαν με τσεκούρι. Ο Αντώνης Μυτιληναίος δραπέτευσε, πέθανε πρόσφατα, ο Σπύρος Γαλάτης απελευθερώθηκε από φυλακή της Γερμανίας.

Στην γωνία Πατησίων και Γλάδστωνος εντοιχίσθηκε σχετική χάλκινη πλάκα, στήθηκε η προτομή του Περρίκου και πίσω μια τετράπλευρη στήλη με ανάγλυφες τις μορφές των εκτελεσθέντων, κρυμμένο πλέον απ' τις ομπρέλες ενός καφενείου.

(Βιβλιογραφία: Αντώνης Μυτιληναίος: «Μαρτύρων πορεία», εκδ. «Επικαιρότητα», Οντέτ Βαρών-Βασσάρ: «Η ενηλικίωση μιας γενιάς», «Εστία», Μ. Φαφαλιού-Κ. Χατζηπατέρα: «Μαρτυρίες 1941-1944», «Κέδρος»)

Μουσείο αντίστασης στην οδό Κοραή

Σε ποιο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης να αποταθούν μελετητές και ερευνητές για πληροφορίες και στοιχεία;

Κεντρικό Μουσείο δεν υπάρχει, μόνο μικρά μουσεία τοπικής εμβέλειας (Πειραιά, Ρεντίνας Καρδίτας, Κορυσχάδων κ.ά.). Η πολιτεία, οι φορείς της (κόμματα κ.λπ.), ιστορικοί και πολίτες επιμένουν να αντιμετωπίζουν την Κατοχή και την Αντίσταση ως γεγονότα εσωτερικού ενδιαφέροντος κι όχι της Παγκόσμιας Ιστορίας, διαιωνίζοντας οιονεί τον εμφύλιο (η ακροδεξιά, π.χ., καπηλεύεται την ΠΕΑΝ εκμεταλλευόμενη σχετική αποκήρυξη της ανατίναξης απ' το ΚΚΕ και αποδεικνύοντας, εδώ και εβδομήντα χρόνια, ότι η χώρα μας αδυνατεί να προσδιορίσει τον εαυτό της και να τον εντάξει στον κόσμο). Ποιες γερμανικές αποζημιώσεις να ζητήσει; Βρίσκεται εκτός εξέλιξης, δεν παραδειγματίζεται καν απ' το πώς χειρίστηκε η Ιταλία την συμμετοχή της στον Αξονα ή η Τουρκία τη φιλοναζιστική «ουδετερότητά» της.

Ούτε μία ταινία για τους Γλέζο-Σάντα δεν αξιωθήκαμε να γυρίσουμε. Χώρος πάντως για μουσείο υπάρχει, έτοιμος. Οι υπόγειες ναζιστικές φυλακές της οδού Κοραή. Εμειναν άγνωστες και κλειστές επί δεκαετίες, τώρα χρησιμοποιούνται ως θέατρο. Ανήκουν στην Εθνική Ασφαλιστική που χειρίζεται ανεξέλεγκτα έναν χώρο ιδεώδη για το Μουσείο. Πότε και πού θα εκτεθούν μονίμως οι συγκλονιστικές φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου, του Σπύρου Μελετζή κ.ά. Οποιος θέλει να τιμήσει την Αντίσταση, ας πιέσει για δημιουργία κεντρικού μουσείου στην οδό Κοραή.

Α. Α.