Μικρασιατική καταστροφή

14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ

Ημέρα μνήμης των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Κωνσταντίνου Βούκουνα

Τον Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, τον κατακρεούργησαν στις 28 Αυγούστου οι Τούρκοι και μαζί του 342 κληρικούς της Μητροπόλεως Σμύρνης και των περιχώρων! 

Του έβγαλαν με ξιφολόγχη τα μάτια, του έκοψαν τ’ αυτιά και τη γλώσσα. 

Τον έσυραν από τα γένεια και τα μαλλιά. Δεν άφησαν τίποτε το σκληρό κι εξευτελιστικό, που να μην το κάμουν στο μισοσκοτωμένο κορμί του. 

Μεθυσμένες από το αίμα του Χρυσοστόμου οι ορδές των Τούρκων, παίρνουν ένα κομμάτι της σάρκας του, ματωμένο ενθύμιο! 

Το κεφάλι του με βγαλμένα τα μάτια, κομμένα τ’ αυτιά και τη γλώσσα, με τα γένεια ξερριζωμένα, μαύρο από το ξύλο, γεμάτο αίματα το μπήγουν στην πατερίτσα του κι ο όχλος των βαρβάρων μεθυσμένος από την αγριότητα και την θηριωδία το περιφέρει σαν τρόπαιο στους Τουρκομαχαλάδες.

Στις 11/9 15.000 πρόσφυγες στα πλοία, στις 13/9 43.000. Έως τις 18/9 (31/9 ν.η) 250.000 πρόσφυγες έφτασαν στην Ελλάδα. Στις 17/9 (30/9 ν.η.) ήταν η τελευταία μέρα που μπορούσαν να φύγουν οι Έλληνες σύμφωνα με το τελεσίγραφο του Νουρεντίν. 

Συνολικά 1.500.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη κατέφευγαν στην Ελλάδα.

«Ο Κεμάλ γιόρτασε το θρίαμβό του με τη μεταβολή της Σμύρνης σε τέφρα και την τεράστια σφαγή του εκεί χριστιανικού πληθυσμού», 

Απομνημονεύματα , Ουΐνστον Τσόρτσιλ

Η ανικανότητα και αφερεγγυότητα εκ μέρους της τότε ελληνικής κυβέρνησης και η ελαστική συνείδηση του λαού μας σε συνδυασμό με τον τουρκικό εθνικισμό που παράλληλα με τα οικονομικά συμφέροντα της Γερμανίας από τη μια, και των λοιπών λεγομένων και συμμάχων μας από τον Α Παγκόσμιο πόλεμο μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, από την άλλη, οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή. 

Η εκστρατεία στη Μικρά Ασία έγινε για να εκπληρώσει την Μεγάλη Ιδέα του έθνους μας. Ο εκεί Ελληνισμός δεχόταν κατά καιρούς από τα τουρκικά καθεστώτα διωγμούς και εκτοπίσεις τις οποίες μπορούμε να τις διαχωρίσουμε σε τρεις φάσεις :

α) 1913-14 Τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου περνούν στην Ελλάδα και ως αντίδραση γίνονται μεθοδευμένοι από τους Γερμανούς διωγμοί, με αποτέλεσμα 130.000 Έλληνες εκτοπίζονται από την περιοχή της Ερυθραίας. Σύμφωνα με στατιστικά του Οικουμενικού Πατριαρχείου, 153.890 Έλληνες εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό από τα παράλια της Μικρασίας ως τα τέλη του 1914.

β) Εμπλοκή της Τουρκίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε ο μη μουσουλμανικός αντρικός πληθυσμός από 20 έως 45 ετών, επάνδρωνε τα περίφημα αμελέ ταμπουρού, τα τάγματα εργασίας, που σήμαινε αγγαρεία σε λατομεία, αγρούς, ορυχεία και δημόσια έργα στο εσωτερικό της Μικρασίας. Οι κακουχίες εξόντωσαν πολλούς Έλληνες. Υπολογίζεται ότι 250.000 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους σε αυτά τα εργατικά τάγματα ως το τέλος του 1918. 

γ) Μικρασιατική Εκστρατεία και την οριστική Καταστροφή του μικρασιατικού Ελληνισμού το Σεπτέμβρη του 1922

Η Μικρασιατική καταστροφή συνετελέστηκε για τρεις λόγους : 

1) Επειδή η Ελλάδα με την προσάρτηση της Μ. Ασίας θα ανερχόταν σε μεγάλη δύναμη, και δεν συνέφερε καμία από τις γνωστές Μεγάλες Δυνάμεις.

2) Επειδή εκείνη την εποχή ήθελαν η Τουρκία να αποτελεί, όπως συμβαίνει και σήμερα, τον ενδιάμεσο ανάμεσα στον Δυτικό Κόσμο και στο Ισλάμ.και

3) Επειδή σε δύσκολες εθνικά στιγμές οι Έλληνες παραπλανούνται εύκολα και οι πολιτικοί που τους παραπλανούν εμφανίζονται κατώτεροι των περιστάσεων (εκλογική ήττα Βενιζέλου).

Η Εκστρατεία στη Μ. Ασία άρχισε μετά την διάσκεψη στο Παρίσι. Αποφασίστηκε η παραχώρηση της περιοχής της Σμύρνης στην Ελλάδα. Υπό τις διαταγές λοιπόν του συνταγματάρχη Ζαφειρίου αποβιβάσθηκε ελληνικός στρατός στη Σμύρνη στις 2 Μαΐου του 1919. Στους επόμενους μήνες συγκροτήθηκε στρατιωτική μεραρχία με έδρα την Σμύρνη υπό τον συνταγματάρχη Μαζαράκη. Οι Τούρκοι αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την συνθήκη και ξεκίνησαν ανταρτοπόλεμο με αποτέλεσμα η απόβαση του Ελληνικού στρατού να μετατραπεί σε εκστρατεία. Ο Κεμάλ Ατατούρκ που ήταν χαρισματικός ηγέτης, και διακεκριμένος στρατιωτικός θεώρησε ότι η ανακωχή του Μούδρου μεταξύ της Ανταντ και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήταν ταπεινωτική για την πατρίδα του. Είχε είδη επαναστατήσει κατά του Σουλτάνου και είχε συγκροτήσει, με την σύμφωνη γνώμη της Τουρκικής εθνοσυνέλευσης, κυβέρνηση. 

Ο Κεμάλ μαζί με άλλους αξιωματικούς υπέγραψε μυστικό πρωτόκολλο που δηλωνόταν η αντίθεσή τους με την τότε τουρκική κυβέρνηση και ουσιαστικά ξεκινούσε ανταρτοπόλεμο εναντίον της Υψηλής Πύλης. Τον Ιούλιο και τον Σεπτέμβριο συγκάλεσε δύο εθνικά συνέδρια, ένα στο Ερζερούμ και ένα στη Σεβάστεια. Στο δεύτερο συνέδριο εκλέχθηκε πρόεδρος της Εταιρείας για την Προάσπιση των Εθνικών Δικαιωμάτων των Ανατολικών Επαρχιών. Ως πρόεδρος της επαναστατικής επιτροπής απαίτησε την απόρριψη των συμμαχικών όρων ειρήνης, ασκώντας πιέσεις στον Σουλτάνο. Παράλληλα ξεκίνησε και η δεύτερη φάση των διώξεων του Ελληνισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όταν στις 10 Αυγούστου υπογράφηκε από την οθωμανική κυβέρνηση η Συνθήκη των Σεβρών, η κυβέρνηση Κεμάλ αρνήθηκε να την αναγνωρίσει, θεωρώντας την ντροπιαστική για το έθνος. Στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση είχαν σχηματιστεί δύο ομάδες: η μία υποστήριζε τον Κεμάλ και η άλλη αντιτίθετο σθεναρά στα σχέδιά του. Τελικά υπερίσχυσε η πρώτη ομάδα, η οποία και κατάφερε να ενισχύσει με περισσότερες εξουσίες τον ρόλο του 

Κρίσιμη καμπή για την εξέλιξη της Μικρασιατικής εκστρατείας αποτέλεσαν οι εκλογές του 1920. Το αποτέλεσμα των εκλογών, κατέδειξε παράλληλα με την δυσαρέσκεια του Ελληνικού λαού για την παρατεταμένη παραμονή των Ελληνικών στρατευμάτων στην Μικρά Ασία.. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές από τον Δημήτριο Γούναρη, ο οποίος αν και στις προεκλογικές του δεσμεύσεις είχε περιλάβει την άμεση διακοπή των εχθροπραξιών συνέχισε να προελαύνει και κατέλαβε το Εσκί-Σεχίρ και το Αφιόν-Καραχισάρ, χωρίς όμως να καταφέρει να εξαλείψει την τουρκική απειλή. Με το πέρασμα του χρόνου η εκστρατεία εξελίχθηκε οικονομικά δυσβάσταχτη για το Ελληνικό κράτος αφού κόστιζε 8.000.000 δραχμές ημερησίως.

Ο Κεμάλ σταδιακά κατάφερε να τα βρει με τις Μεγάλες Δυνάμεις και να συνάψει συμφωνίες μαζί τους όπως και με την τότε νεογέννητη Σοβιετική Ένωση. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, κατόπιν παρασκηνιακών συνομιλιών, οι Γάλλοι συμφώνησαν να ακυρώσουν τη Συνθήκη των Σεβρών και να αποχωρήσουν από την Μικρά Ασία, εγκαταλείποντας στρατιωτικό υλικό. Στις 2 Ιανουαρίου 1922 η Ουκρανία υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με την κυβέρνηση Κεμάλ. Μέχρι τον Ιούλιο η μοναδική δύναμη που υποστήριζε την Ελλάδα ήταν η Αγγλία, η οποία θα στήριζε την κυβέρνηση της Άγκυρας μόνο σε ενδεχόμενη ήττα της Ελλάδας. 

Τον Μάιο του 1922 ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας παραιτήθηκε λόγω της άρνησης της κυβέρνησης να του στείλει ενισχύσεις. Στη θέση του ανήλθε ο Γεώργιος Χατζανέστης, ο οποίος διέπραξε ένα μοιραίο λάθος, περιέλαβε στη στρατιά τα τρία σώματα στρατού. Την ίδια εποχή πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες αλλαγές στο στράτευμα με αποτέλεσμα πολλοί έμπειροι αξιωματικοί να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Η νέα κυβέρνηση ζήτησε την άδεια των συμμάχων για στρατιωτική επιχείρηση στην Κωνσταντινούπολη. Η γαλλική όμως κυβέρνηση αρνήθηκε και επισήμανε ότι δόθηκαν εντολές στα συμμαχικά στρατεύματα κατοχής στην Κωνσταντινούπολη και την Μ. Ασία να εμποδίσουν κάθε ελληνική κίνηση για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Ενώ ο στρατός μας μαζευόταν στο Αφιόν Καραχεισάρ μόνο από τους 177.000 Έλληνες στρατιώτες, οι 70.000 ήταν μάχιμοι οι υπόλοιποι απασχολιόντουσαν σε διοικητικές υπηρεσίες. Το ιππικό του Κεμάλ απέκοπτε σταδιακά τον εφοδιασμό των Ελλήνων ξεσήκωνε και τους πληθυσμούς των υπό κατοχή περιοχών. Ο στρατός παρέμενε σε άγνωστα και ξένα εδάφη σε μια εγκληματική άγνοια της ποιότητας των αντιπάλων. Ο Ελληνικός στρατός είχε αυτοκαταστραφεί Στις 13 Αυγούστου του 1922 ο τουρκικός στρατός επιτέθηκε. Στις 20 Αυγούστου ο αντιστράτηγος του ελληνικού στρατού Νικόλαος Τρικούπης διοικητής του ενός από τα δυο σώματα στρατού που είχαν δημιουργηθεί, και η φάλαγγα του, η οποία συμπεριλάμβανε δύο στρατηγούς διοικητές Σωμάτων, ένα μέραρχο, 190 αξιωματικούς και 4.500 οπλίτες, αναγκάστηκαν να παραδοθούν. 

Εν τω μεταξύ η ελληνική ηγεσία βρισκόταν σε πλήρη άγνοια της κατάστασης αφού την ίδια στιγμή ο αρχιστράτηγος Γεώργιος Χατζανέστης βρισκόταν στην Αθήνα και κατέστρωνε σχέδιο κατάληψης της Κωνσταντινούπολης!

Στις 24 Αυγούστου η στρατιωτική ηγεσία συγκεντρώθηκε στη Σμύρνη και εξέδωσε διαταγές. Όμως οι διαταγές δεν είχαν αποδέκτη αφού όχι μόνο οι επικοινωνίες είχαν διακοπεί αλλά και οι στρατιώτες δεν υπάκουαν. Η αμυντική τακτική ήταν αδύνατη αφού πολλά σώματα στρατού είχαν αποκοπεί και κατευθύνονταν στα παράλια της Μικράς Ασίας.

Στις 5 Σεπτεμβρίου τα τελευταία τμήματα του Γ' Σώματος Στρατού εγκατέλειψαν την Μικρά Ασία από το λιμάνι της Αρτάκης. Τέσσερις μέρες αργότερα η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη παραιτείται και ύστερα από προσπάθειες της Αυλής σχηματίζεται κυβέρνηση υπό τον Ν. Τριανταφυλλάκο.

Από τις 27 Αυγούστου 1922 και αφού οι Ιταλοί είχαν εκκενώσει την Έφεσο, ο τουρκικός στρατός υπό την ηγεσία του Κεμάλ που κατέλαβε τη Σμύρνη, έσφαζε τον ελληνικό και αρμενικό πληθυσμό και πυρπολώντας την ελληνική και αρμενική συνοικία. Αποτέλεσμα : 25.000 νεκροί και τραυματίες στρατιώτες. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες των προγόνων τους και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε ο Ελ. Βενιζέλος με το υπόμνημά του στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης του Παρισιού, στη Μικρά Ασία ζούσαν 1.694.000 Έλληνες. Στη Θράκη και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης 731.000. Στην περιοχή της Τραπεζούντας 350.000 και στα Άδανα 70.000. Σύνολο 2.845.000 Έλληνες που αποτελούσαν το 20% του πληθυσμού της περιοχής που κυριαρχούσε οικονομικά, είχε δε καταφέρει να διατηρήσει την πολιτιστική του κληρονομιά παρ’ ότι αποτελούσε μειονότητα σε εχθρικό περιβάλλον.

Ο ελληνικός στρατός υποχώρησε και κατευθύνθηκε προς τα νησιά του Αιγαίου. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου μπροστά στην ανικανότητα της κυβερνήσεως να διαχειριστεί την κρίση ξέσπασε το Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922 στην Χίο και τη Λέσβο υπό τον Στυλιανό Γονατά, τον Φωκά και τον Νικόλαο Πλαστήρα, οι οποίοι σχημάτισαν επαναστατική επιτροπή κηρύσσοντας επανάσταση η οποία θα αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας και το ρόλο να δικάσει και καταδικάσει τους υπευθύνους.