Μελαχροινούδη Ευαγγελία, ΠΕ01
Εισαγωγή
Μια φορά κι έναν καιρό ένας πρίγκιπας από της ανατολής τα μέρη, ο Φαράν αγαπούσε την όμορφη Σχιριν. Όταν μια μέρα έφτασε στα αυτιά του ότι η αγαπημένη του είχε πεθάνει, σελώνει το άλογο του και σαν δυνατός αέρας έπεσε από γκρεμό. Το αίμα του πέφτοντας πότισε τη γη που για να διατηρήσει ανεξίτηλη την δυνατή αγάπη του άνθισε και έφτιαξε την τουλίπα.
Την τουλίπα που από σύμβολο της αγάπης, θα επηρεάσει την παγκόσμια οικονομία, θα γίνει σύμβολο της φιλίας…τουλίπα η πολυταξιδεμένη, τουλίπα η ξεχωριστή σε κάθε τέχνη ανθρώπινη….
Α μέρος Η τουλίπα, η ιστορία και τα ταξίδια της
• Ονομασία
Τουλίπα το αγριολούλουδο της μέσης ανατολής οφείλει το όνομα του στο σχήμα του άνθους του που μοιάζει στο τουρμπάνι, παραδοσιακό κάλυμμα των Αράβων(1). Στα τουρκικά, βουλγαρικά και αραβικά η ονομασία της είναι λαλάς και μάλιστα στην αραβική γραφή τα γράμματα της είναι τα ίδια με εκείνο που γράφουν το όνομα του Αλλάχ(2).
Μάλιστα σε ποίημα του 13ου αιώνα ο Πέρσης ποιητής Σααντί περιγράφοντας τον Παράδεισο ως έναν φανταστικό κήπο, αναφέρει ότι «εκεί κυλά ένα δροσερό ρυάκι, ακούγεται το τραγούδι των πουλιών, υπάρχει πληθώρα από ώριμα φρούτα λαμπερές πολύχρωμες τουλίπες και μυρωδάτα ρόδα». Στην ιστορική της συνέχεια στη μέση ανατολή η τουλίπα σχετίζεται με τον οίκο των οσμανίδων έκτοτε συμπεριλαμβάνεται στα πλέον χαρακτηριστικά μοτίβα της ισλαμικής τέχνης.
• Καλλιέργεια και αξιοποίηση
Τα πρώτα στοιχεία για την καλλιέργεια τουλίπας(3) προέρχονται από τον 16ο αιώνα και τα αρχεία της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με αυτά, 300.000 βολβοί μαζεύτηκαν από την Κριμαία και στάλθηκαν με πλοίο στα ανάκτορα. Εκεί ξεκίνησε μια μεγάλη προσπάθεια καλλιέργειας και υβριδισμού και σύμφωνα με τα στοιχεία, η πρώτη «οθωμανική τουλίπα» δημιουργήθηκε την περίοδο του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1520-1566) και ονομάστηκε «Nur-I-Adn» ή «Φως του Παραδείσου».
Σύντομα η τουλίπα άρχισε να διαδραματίζει κύριο λόγο στα παρτέρια των ανακτόρων και διακοσμητικά μοτίβα με το σχήμα της άρχισαν να εμφανίζονται παντού. Λέγεται ότι οι βοτανολόγοι της Πύλης κατόρθωσαν να δημιουργήσουν πάνω από 1000 διαφορετικά υβρίδια.. Οι καλλιεργήσιμες ποικιλίες διαδόθηκαν και στην Περσία όπου έχουν αποδοθεί πολύ όμορφα ποιήματα στα ρουμπαγιάτ.
Η κατεξοχήν εποχή της μεγαλύτερης ακμής της τουλιποκαλλιέργειας(4) συνδέθηκε και με την εποχή της μεγαλύτερης ακμής της οθωμανικής αυτοκρατορίας, τοποθετείται στις αρχές του 18ου αιώνα και έμεινε γνωστή στην ιστορία σαν «η εποχή της τουλίπας ( Lâle Devri )» (1718 -1730).
Την περίοδο αυτή της μεγάλης ακμής, έγινε μια προσπάθεια εξευρωπαϊσμού της οθωμανικής κουλτούρας και εθιμοτυπίας προκαλώντας ένα κύμα καταναλωτισμού όπου η τουλίπα και η καλλιέργειά της μετατράπηκαν σε πραγματική μανία. Οι τιμές αγοραπωλησίας των βολβών από τις σπάνιες ποικιλίες είχαν ξεφύγει από κάθε έλεγχο(5). Ακόμα και το όνομα του σουλτάνου Λαλιζαρη δείχνει το έντονο πάθος και τη μεγάλη αγάπη των Οθωμανών για την τουλίπα, λαλιζαρη κυριολεκτικά σημαίνει ο εραστής της τουλίπας.
Το 1725 με παρέμβαση του σουλτάνου, έγινε μια προσπάθεια συγκράτησης της αγοράς, κυκλοφόρησε ένα βιβλίο το «Lale Mecmuası» που απεικόνιζε 49 από τις ποικιλίες της εποχής, θεσπίστηκαν 20 επίσημα κριτήρια τα οποία θα έπρεπε να διαθέτει ένα τέλειο δείγμα φυτού και διαμορφώθηκε κατάλογος με βάση τον οποίον αναπροσαρμόζονταν οι τιμές για τις αγοραπωλησίες τουλίπας. Μετά από αυτό, η μέγιστη καταγεγραμμένη τιμή για βολβό ήταν της τάξης των 2.400 δολαρίων.
Την ίδια περίοδο, η τουλίπα κυριαρχούσε σαν διακοσμητικό μοτίβο παντού, στους τοίχους, στα πλακάκια, στην αρχιτεκτονική, στα ενδύματα, οπουδήποτε(6).. Με τον καιρό και την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το ενδιαφέρον για τις τουλίπες ξεθώριασε, τόσο ώστε σήμερα να θεωρούνται χαμένες οι ποικιλίες που είχαν διαμορφωθεί τότε.
• Το ταξίδι στη δύση ξεκινά
Από τις αυλές των ανακτόρων την εποχή αυτή, είδαν τις τουλίπες οι Ολλανδοί διπλωμάτες στους οποίους προσέφερε δώρο βολβούς ο σουλτάνος.
Από εκεί, ξεκίνησε η καλλιέργειά τους στη δυτική Ευρώπη…Αν και είναι άγνωστο ποιος έφερε για πρώτη φορά την τουλίπα σε βορειοδυτικό Ευρώπη , η πιο ευρέως αποδεκτή ιστορία είναι ότι ήταν Oghier Ghislain de Busbecq, πρεσβευτής του αυτοκράτορα Φερδινάνδου Ι την εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Σύμφωνα με επιστολή του, αναφέρει ότι είδε « μια πληθώρα λουλουδιών …Νάρκισσοι, υάκινθοι και εκείνα που στα τουρκικά ονομάζονται Lale , προς μεγάλη μας έκπληξη , γιατί ήταν σχεδόν μεσοχείμωνο, μια εποχή μάλλον εχθρική για τα λουλούδια »(7).
• Ολλανδία
Η Ολλανδική ιστορία της τουλίπας παραδοσιακά αρχίζει το 1593 όταν ο βοτανολόγος Carolus Clusius(8), o οποίος ήτανε γνωστός για την εργασία του στην Πράγα και στη Βιέννη με φαρμακευτικά βότανα, πήγε στο Leiden της Ολλανδίας για να γίνει αρχιβοτανολόγος του νέου βοτανικού κήπου στο πανεπιστήμιο του Leiden. Αυτός ήταν που φύτεψε τις πρώτες γνωστές τουλίπες στην Ολλανδία, βοηθούμενος από τον Cluyt, έναν ικανότατο βοτανολόγο και φαρμακοποιό από την παλιά πόλη του Delft, νότια της Χάγης. Ο Κλούσιος κοιτούσε μόνο την επιστημονική αξία του βολβού της τουλίπας(9). Ήταν πολύ φειδωλός με τους βολβούς και αρνιόταν να τους δώσει ή ακόμη να τους πουλήσει. Παρ' όλα αυτά υπήρχαν κάποιοι οι οποίοι είδαν τη πιθανότητα να βγάλουν λεφτά και ήθελαν να πάρουν μερικούς βολβούς για να τους καλλιεργήσουν και να τους πουλήσουν. Αλλά ο Κλούσιος έμενε αλύγιστος. Δεν έδινε κανένα. Δυστυχώς μερικοί άνθρωποι δεν ξέρουν τι θα πει όχι, απογοητευμένοι αγοραστές βολβών συνωμότησαν να πληρώσουν έναν ανώνυμο επισκέπτη του κήπου, για να κλέψει ένα μέρος της συλλογής του Κλούσιου. Δηλαδή η αρχή της Ολλανδικής βιομηχανίας τουλίπας, ήταν αποτέλεσμα κλοπής.
• Τουλιπομανία
Μεταξύ 1634 και 1637, ο ενθουσιασμός για τα νέα λουλούδια πυροδότησε κερδοσκοπική φρενίτιδα γνωστή σήμερα ως μανία της τουλίπας. Οι βολβοί της τουλίπας έγιναν τόσο ακριβοί που αντιμετωπίστηκαν ως μια μορφή νομίσματος , ή μάλλον, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης. Επομένως ο Κλούσιος μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος για την δημιουργία της βιομηχανίας της τουλίπας που μέχρι σήμερα δεσπόζει στην παγκόσμια αγορά(10).
Όπου όμως υπάρχει χρήμα και κέρδος υπάρχει και κερδοσκοπία. Ειδικότερα στις 7 Φεβρουαρίου 1637 η “τουλιπομανία” στις Κάτω Χώρες φέρνει το πρώτο οικονομικό κραχ το 1637. Όταν γίνεται αναφορά στην κρίση της τουλίπας, εννοείται η κατάρρευση της τιμής της τουλίπας που έλαβε χώρα στην Ολλανδία τον Φεβρουάριο του 1637. Προηγήθηκε η ξέφρενη αύξηση των τιμών της τουλίπας κατά τα προηγούμενα έτη, μια περίοδος που ονομάζεται σήμερα ως τουλιπομανία και αποτελεί την πρώτη ευρέως καταγεγραμμένη «φούσκα» στη σύγχρονη ιστορία. Οι Ολλανδοί λοιπόν, οι οποίοι ανέπτυξαν πολλές από τις πρακτικές της σύγχρονης χρηματοοικονομικής, δημιούργησαν μια οργανωμένη αγορά για ανθεκτικούς βολβούς τουλίπας(11). Τα συμβόλαια διαπραγματεύονταν κυρίως σε αίθουσες πανδοχείων, παρουσία ουδέτερων μερών από οργανωμένες ομάδες που ονομάζονταν κολέγια. Η διαπραγμάτευση αυτή είχε πολλά από τα χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης χρηματοοικονομικής συναλλαγής, συγκεκριμένο χρόνο δυνατότητας συναλλαγής, τρόπο, τυποποιημένα έγγραφα, προμήθεια που πληρωνόταν σε μεσάζοντα κλπ. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 1636-37 οι τιμές της τουλίπας ανέβηκαν με ιλιγγιώδη ρυθμό, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα την είσοδο στην αγορά κερδοσκόπων που δεν είχαν σκοπό να αγοράσουν πραγματικούς βολβούς, αλλά μόνο να τους μεταπωλήσουν για να αποκομίσουν κέρδος. Η κερδοσκοπία έφτασε στα ύψη με κάποιους βολβούς να αλλάζουν χέρια, στα χαρτιά πάντα, μέχρι και δέκα φορές τη μέρα. Η τιμή ενός βολβού έφτασε να αξίζει όσο οι μισθοί ενός εξειδικευμένου εργάτη για δέκα χρόνια(12). Κόσμος πουλούσε τις περιουσίες του για την απόκτηση ενός βολβού με σκοπό να τον μεταπωλήσει, κυρίως όμως πουλιούνταν βολβοί ενώ ακόμα βρίσκονταν θαμμένοι στο χώμα, είναι σίγουρο ότι κάποιοι αγόραζαν ανύπαρκτους βολβούς και αυτό ενέπνευσε κάποιους καρτουνίστες να δημιουργήσουν αστεία σχέδια. Εδώ φαίνεται και η επιρροή του Hans Christian Anderson στο παραμύθι του "Τα καινούργια ρούχα του Αυτοκράτορα".
. Στις 3 Φεβρουαρίου η τιμή του βολβού έφτασε στο απόγειό της. Σε εκείνη τη στιγμή ένα φαινομενικά τυχαίο γεγονός έδωσε το έναυσμα της κατάρρευσης. Μια δημοπρασία στο Χάρλεμ ακυρώθηκε όταν οι αγοραστές δεν εμφανίστηκαν, πιθανότατα λόγω ενός ξεσπάσματος βουβωνικής πανώλης στην περιοχή. Η πτώση πήρε μορφή χιονοστιβάδας. Μέσα σε λιγότερο από ένα μήνα η τιμή του βολβού τουλίπας είχε εξισωθεί με το βολβό του κρεμμυδιού(13).
• Η τουλίπα κατακτά τον κόσμο
Πιστεύεται ότι οι πρώτες τουλίπες στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αυστραλία αναπτύχθηκαν μαζί με τους ολλανδούς αποίκους και μετανάστες.
Αργότερα η τουλίπα μεταφέρεται στον Καναδά και γίνεται μοναδικό σύμβολο διακρατικής φιλίας. Ήταν στα χρόνια του β παγκοσμίου πολέμου, όταν η εξόριστη ολλανδική κυβέρνηση στην Αγγλία (Μάιος 1940 - Μάιος 1945) έκρινε σοφό για την πριγκίπισσα Juliana και τις δύο μικρές κόρες της να μετεγκατασταθούν από το καταφύγιο τους στην Αγγλία στον Καναδά. Έτσι από τον Ιούνιο του 1942, η καναδική πρωτεύουσα ήταν το σπίτι της βασιλικής οικογενείας για σχεδόν τρία χρόνια. Κατά την περίοδο αυτή γεννήθηκε η πριγκίπισσα Margriet (19 Γενάρη 1943, η μόνη γαλαζοαίματη που γεννήθηκε εκτός του βασιλείου). Η λήψη του πολέμου σηματοδότησε τον επαναπατρισμό της βασιλικής οικογενείας. Η βασίλισσα μετά την επιστροφή της για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη της στους Καναδούς μεταξύ των άλλων δώρων έστειλε πολλούς βολβούς τουλίπας για να διακοσμηθούν δημόσια πάρκα και ο χώρος του μαιευτηρίου , έτσι η αγάπη και ο θαυμασμός για την τουλίπα κατέκλεισε και τον Καναδά.
Εντύπωση μέχρι σήμερα προκαλούν τα πολλά φεστιβάλ που οργανώνονται παγκοσμίως σε όλες σχεδόν τις ηπείρους για να γιορταστεί η τουλίπα. Η τουλίπα που σχετίζεται άμεσα με τον ερχομό της άνοιξης και της αναγέννησης της φύσης, η τουλίπα στην ιστορική τους πορεία. Εκτός όμως από χάρμα οφθαλμών η τουλίπα προσφέρει πολλά οικονομικά οφέλη από αυτήν την τουριστική ατραξιόν. μερικά από τα πιο γνωστά φεστιβάλ τουλίπας είναι εκτός φυσικά από την Ολλανδία, στη Αγγλία στο νέο κόσμο, στο Καναδά, στην Αυστραλία, στην Ιαπωνία, την Ινδία, την Ρουμανία, την Κύπρο και από το 2005 στη γειτονική μας Τουρκία.
Β μέρος πολιτιστικές επιδράσεις της τουλίπας
Όπως φάνηκε μέχρι τώρα αυτό το αγριολούλουδο από τα υψίπεδα του Αφγανιστάν και του Καυκάσου επηρέασε τη ζωή ανθρώπων σε όλο των πλανήτη γι αυτό και σημειώνεται μια αλληλεπίδραση με όλες τις μορφές τέχνης που τελικά του προσδίδουν τον χαρακτηρισμό πολιτισμικό γεγονός. Στην παρούσα εισήγηση θα γίνει αναφορά στη σχέση της τουλίπας με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη μουσική τον κινηματογράφο, την ποίηση και την λογοτεχνία, τη μαγειρική, την ραπτική.
• Ζωγραφική
Αναμφισβήτητα η σχέση τους είναι άμεση, από τις πρώτες εικόνες που αποτυπώνονται στους επιστημονικούς καταλόγους των βοτανολόγων μέχρι τα αριστουργήματα κλασσικών και νεώτερων ζωγράφων. ιδιαίτερα την εποχή της τουλίπας στην ισλαμική τέχνη, η τουλίπα γίνεται ένα συνηθισμένο μοτίβο που διακοσμεί πλακάκια και άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης.
Αξίζει να σημειωθεί πως την εποχή της τουλιπομανιας οι τουλίπες με διάφορα έντονα χρώματα ονομάστηκαν Ρέμπραντ προς τιμήν του ολλανδού ζωγράφου που τόσο αγάπησε το χρώμα αλλά ποτέ δε ζωγράφισε μια τουλίπα(14)….
• Μουσική
Αναπόφευκτα ο συμβολισμός της τουλίπας για την αιώνια αγάπη και μάλιστα το μαύρο κέντρο της ως η καρδιά που φλέγεται από την ανείπωτη αγάπη αποδόθηκε σε τραγούδια και ρυθμούς , όπως το γνωστό βαλσακι tulips from Amsterdam αλλά και το πιο ροκ Tip top thru the tulips with me.
Την τουλίπα επέλεξαν πολλά συγκροτήματα της ροκ σκηνής για να ονομαστούν κάποια για να τονίσουν την αντίθεση του λεπτεπίλεπτου λουλουδιού με την έντονη μουσική τους, ενώ άλλα επειδή ταυτίζουν τον δυναμισμό της μουσικής τους με το ζωηρό, δυνατό χρώμα της τουλίπας, έτσι υπάρχουν οι orange tulip conspiracy (Seattle 2008), the fat tulips (uk ) Πέρα όμως από το αναμενόμενο έκπληξη προκαλεί ότι πολλές ποικιλίες τουλίπας φέρουν ονόματα που σχετίζονται με τη μουσική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Early Tulip ονομάζεται « Abba » -από το όνομά του σουηδικού ποπ συγκροτήματος, η τουλίπα Triumph ονομάστηκε από τον καλλιεργητή – δημιουργό της « Μποκκερίνι » προς τιμήν του Luigi Boccherini, Ιταλού τσελίστα και συνθέτη (1743).
Σήμερα η ιδέα της δημιουργίας ενός μουσικού κήπου συμβαδίζει απόλυτα με τη θεωρεία της αρχιτεκτονικής κήπων, ωστόσο η βασική ιδέα προέρχεται από τον Frans Roozen, τεχνικού διευθυντή του Κέντρου Bulb International Flower στην Ολλανδία(15)
• Ποίηση - λογοτεχνία
Η τουλίπα ήταν κοινός τόπος στους Πέρσες ποιητές από το 13ο αιώνα, όπως Gulistan Musharrifu'd-din Saadi. Αλλά και σύγχρονοι ποιητές έχουν εμπνευστεί και με την πένα τους έχουν υμνήσει την τουλίπα όπως ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα(16), ο Simin Behbahani(17) και η Τουρκοκύπρια ποιήτρια Νεσιέ Γιασίν(18).
Στις «Xίλιες και μια νύχτες» ο σουλτάνος χρησιμοποιούσε μια τουλίπα για να φανερώσει ποια από τις κυρίες του χαρεμιού θα μοιραζόταν το κρεβάτι του, αφήνοντάς τη να πέσει μπροστά στην εκάστοτε εκλεκτή. Kι αν εκείνος δεν εννοούσε ακριβώς «σ’ αγαπώ», το εννοούσαν οι έγκλειστες οδαλίσκες, όταν μέσα από τα κάγκελα του χαρεμιού πετούσαν τουλίπες στους αγαπημένους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν.
Η Μαύρη Τουλίπα(19) (1850) είναι το πλέον κλασσικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά και εξελίσσεται στην Ολλανδία το 1672, στην καρδιά της τουλιπομανίας(20).
Στο επίσης κλασσικό παραμύθι του δανού Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, «η τοσοδούλα», η πρωταγωνίστρια γεννιέται μέσα από ένα άνθος τουλίπας(21).
• Κινηματογράφος - τηλεόραση
Ταινίες που φέρουν στον τίτλο τους το όνομα της τουλίπας διακρίθηκαν στα διεθνή box office όπως: The Black Tulip (1937), ασπρόμαυρη ταινία βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Δουμά σε σκηνοθεσία Alex Bryce, τους πρωταγωνιστικούς ρόλους έχουν οι Ronald Shiner, Patrick Waddington, Ann Screen, Campbell Gullan and Bernard Lee .
LA TULIPE NOIR(1964) Γαλλική ταινία, σε σκηνοθεσία Κριστιάν-Ζακ με τους: Αλέν Ντελόν, Βίρνα Λίζι, Ακιμ Ταμίροφ, Ντον & ταμς, Φρανσίς Μπλανς.Είναι μια ξιφομαχική περιπέτεια γύρω από το δίκαιο αγώνα ενός μασκοφόρου εκδικητή.
The Black Tulip (2010) η υπόθεσή της διαδραματίζεται στο Αφγανιστάν, σε σκηνοθεσία της Sonia Nassery Cole. Προτάθηκε ως η καλύτερη ξενόγλωσση ταινία στα βραβεία της Ακαδημίας . Δύο τραγούδια από την ταινία, "Forever One Love" και το "freedom song», ήταν επίσης υποψήφια για το Βραβείο Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού.
Pane e tulipani (2000), ρομαντική κομεντί του σκηνοθέτη Σίλβιο Σολντίνι, κέρδισε αρκετά βραβεία στο φεστιβάλ των Καννών και του Τορόντο.
Με διεθνές κύρος περιβάλλεται πλέον και το διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου Κπολης, στο οποίο το βραβείο δε θα μπορούσε να είναι άλλο από τη χρυσή τουλίπα.
Την φετινή χρονιά ξεκινά μια ακόμα συμπαραγωγή του BBC και αφορά στη μεταφορά στην μικρή οθόνη του ομώνυμου βιβλίο Toulipmania .
• Γλυπτική
Από τα πιο πρωτότυπα και χαρακτηριστικά γλυπτά του Yayoi Kusuma βρίσκεται στο σταθμό της Ληλ στη Γαλλία. Η μοντέρνα και μεγάλων διαστάσεων σύνθεση από πολύχρωμες τουλίπες τοποθετήθηκε για να κρατήσει ζωντανή την ανάμνηση της προεδρίας της χώρας ως πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης. Γλυπτά συναντώνται από τη Σουηδία μέχρι την κοσμοπολίτικη Νέα Υόρκη. Μάλιστα σε δημοπρασία του οίκου Κρίστι αγοράστηκε γλυπτό του Koon, έναντι 33, 6 εκατομμυρίων.
• Μόδα
Ήδη από το 1610, η κυρίες στη Γαλλία συνήθιζαν να φορούν κορσάζ τουλίπας μέχρι τη στιγμή που και τα υφάσματα ήταν διακοσμημένα με σχέδια τουλίπας. Μέχρι σήμερα μεγάλοι οίκοι μόδας εμπνέονται από τη τουλίπα και άλλα λουλούδια , χαρακτηριστικό παράδειγμα η φθινοπωρινή κολεξιόν του Ντιορ (2010), του Καρντεν, της Μακ Άρτνευ κ.α. Ενώ από τις πλέον γνωστές γραμμές για τη γυναικεία φούστα είναι το στιλ της τουλίπας.
• Μαγειρική
Στο Χιακό γλωσσάριο δίνεται η πληροφορία: «τίλει ή βρώσιμη». Αν και η απόψεις διίστανται για την καταλληλότητα ή μη της τουλίπας στη διατροφή του ανθρώπου, ωστόσο υπάρχουν μαρτυρίες από την εποχή του Παγκοσμίου πολέμου και της κατοχής ότι οι βολβοί τουλίπας υπήρξαν σωτήριο έδεσμα τα χρόνια της πείνας. Εκείνη την εποχή οι νοικοκυρές χρησιμοποιώντας τη μαεστρία, την τέχνη και φαντασία τους δημιουργούσαν ψωμί, κεφτέδες και άλλα εδέσματα από βολβούς τουλίπας. Σήμερα η χρήση του άνθους , αλλά και του βολβού είναι διαδομένη, όχι μόνο ως διακοσμητικών γαστριμαργικών δημιουργιών αλλά και ως αναπόσπαστο και πρωτεύον υλικό, όπως μαρτυρούν τα διάφορα βιβλία και διαγωνισμοί μαγειρικής τέχνης(22).
• Η τουλίπα στην Ελλάδα
Η Χίος έγινε γνωστή για τις τουλίπες της με τη συγκλονιστική ταινία του Δήμου Αβδελιώδη η εαρινή σύναξη των αγροφυλάκων. Ένας ακόμα μεγάλος εραστής της τουλίπας υπήρξε ο Νίκος Γιαλούρης που την αποθανατίζει σε πολλούς πίνακες και χαρακτικά σχέδια του.
• Σήμερα
Η τουλίπα είναι το έμβλημα συνώνυμο της Ολλανδίας, των τουρκικών αερογραμμών και της Κωνσταντινούπολης.
Ας ελπίσουμε ότι θα μπορέσουμε να γνωρίσουμε την τουλίπα ,να την διατηρήσουμε και να την αξιοποιήσουμε, άλλωστε στη δεκαετία του 60 πολλοί έβγαλαν μεροκάματο αναζητώντας και μεταπουλώντας την τουλίπα μας(23).
___________________________
Παραπομπές
1 Πολλοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται σε εσφαλμένη μεταφραστική απόδοση αφού για ικανό χρονικό διάστημα πολίτες της οθωμανικής αυτοκρατορίας συνήθιζαν να διακοσμούν τα καλύμματα τους με τουλίπες….
2 αυτό εξηγεί το γεγονός γιατί η τουλίπα πολύ γρήγορα γίνεται ιερό σύμβολο στον αραβικό κόσμο
3 που μαζεύτηκε από το αρχικό είδος της Tulip schrenkii όπως εικάζεται
4 Και φυσικά της πρώτης περιόδου τουλιπομανίας
5 Το ισόποσο των 80.000 δολαρίων σε οθωμανικό χρυσό είχε διατεθεί για την αγορά ενός και μόνο βολβού, σύμφωνα με τα αρχεία. Κάτι που του κόστισε όχι μόνο τη θέση αλλά και τη ζωή του υπεύθυνου βεζίρη.
6 Χαρακτηριστικότερο δείγμα αποτελεί η κρήνη του Σουλταν Αχμέτ στην είσοδο του παλατιού του Τοπ Καπί.
7 Ωστόσο, το 1559, μια έκθεση από τον Conrad Gessner περιγράφει τουλίπες σε ανθοφορία στο Άουγκσμπουργκ, της Σουηβίας στον κήπο του δημοτικού συμβούλου Heinrich Herwart. Ακόμα ο Pietro Andrea Mattioli απεικονίζεται μια τουλίπα το 1565, αλλά την αναγνώρισε ως νάρκισσος.
8 Ο Κάρολος Κλούσιος έζησε από το 1526 μέχρι το 1609, ήταν ένας διάσημος βοτανολόγος της εποχής του. Ο Κλούσιος έφυγε από τη Βιέννη το 1593 για να πάει στην Ολλανδία, μία χώρα πιο ανεκτική με τα προτεσταντικά θρησκευτικά πιστεύω (αξίζει να σημειωθεί ότι οι βασικές διδασκαλίες του Καλβινισμού συνοψίζονται στο ακρωνύμιο που σχηματίζει τη λέξη TULIP στα αγγλικά και που αναλυτικά έχει ως εξής:
Total Depravity (also known as Total Inability and Original Sin)
Unconditional Election
Limited Atonement (also known as Particular Atonement)
Irresistible Grace
Perseverance of the Saints (also known as Once Saved Always Saved). )
Στη Βιέννη διορίστηκε το 1593 αρχιβοτανολόγος στον κήπο Leiden, τον πρώτο βοτανικό κήπο στη Δυτική Ευρώπη.
Πήρε μαζί του ένα μέρος από τη συλλογή του, περιλαμβάνοντας τις τουλίπες του. Τις φύτεψε πίσω από ένα κτίριο του πανεπιστημίου σε ένα κήπο που τότε ήταν ακόμα πολύ μικρός, μόλις 12 τμ.
9 Σήμερα δεν αναφέρονται θεραπευτικές ιδιότητες στην τουλίπα, αν και παλαιότερα ο καθηγητής Εμμανουήλ προσπάθησε μάλλον αποτυχημένα να την ταχτοποιήσει με το ομηρικό μωλυ. Αποδεδειγμένα σήμερα στην τουλίπα βρέθηκε μια ανθοκυανίνη (3-ρουτινοζίδη της δελφινιδίνης). Οι χημικές ενώσεις που ονομάζονται tuliposides και tulipalins μπορεί επίσης να βρεθούν σε τουλίπες και είναι υπεύθυνές για τις αλλεργίες. Tulipalin Α, ή α-μεθυλενο-γ-βουτυρολακτόνη, είναι ένα κοινό αλλεργιογόνο, που παράγεται από υδρόλυση του γλυκοζίτη tuliposide Α. επάγει μια δερματίτιδα όταν γίνεται κοπή κλαδιών ή και φύλλων. Ακόμα η Tulipanin α και Β είναι τοξικές για τα άλογα, γάτες και σκύλους.
10 Κάθε χρόνο περίπου 3 δισεκατομμύρια βολβοί τουλίπας παράγονται στην Ολλανδία, από αυτά τα 2/3 εξάγονται και τα υπόλοιπα διατίθενται στην εσωτερική αγορά. Οι περισσότερες από τους βολβούς χρησιμοποιούνται για την παραγωγή φυτών σε γλάστρα αλλά και κομμένων λουλουδιών. Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας βολβών τουλίπας και ακολουθούν η Ιαπωνία και η Γερμανία.
11 Οι τουλίπες καλλιεργούνται από βολβούς, οι οποίοι μπορεί να προέρχονται είτε από σπόρους είτε από αποστήματα άλλων βολβών. Οι σπόροι εξελίσσονται σε ανθοφόρο βολβό σε 7-12 έτη ενώ ένα απόστημα μπορεί να αναπτυχθεί σε 1-3 έτη. Οι τουλίπες ανθίζουν την περίοδο Απριλίου – Μαΐου μια μία εβδομάδα. Οι βολβοί μπορούν να ξεριζωθούν και να μεταφυτευτούν μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου, γεγονός που περιορίζει την αγοραπωλησία βολβών σε τρεις μήνες το χρόνο. Κατά την υπόλοιπη περίοδο του χρόνου, έμποροι υπέγραφαν συμφωνητικά, παρουσία συμβολαιογράφου για την αγοραπωλησία βολβών στο τέλος της σεζόν. Στην πράξη αυτή ήταν η πρώτη συστηματική εμφάνιση συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης (futures).
12 Με τι μανία που είχε εξαπλωθεί, σε σημείο να καταδικαστεί ναυτικός γιατί τόλμησε να φάει βολβό τουλίπας γιατί τον πέρασε για βολβό κρεμμυδιού, κάτι που τότε κόστιζε όσο τα ετήσια έξοδα συντήρησης ολόκληρου του πληρώματος
13 Τα αίτια της κατάρρευσης δεν είναι απλά, πρόκειται για μια σειρά από συνέπειες ιστορικών και κοινωνικών συγκυριών. Η Ολλανδία, όπως και ολόκληρη η Ευρώπη μαστιζόταν εκείνη την εποχή από την επιδημία της βουβωνικής πανώλης. Σε μια περίοδο που κανείς δεν μπορούσε να είναι βέβαιος ότι θα επιζήσει μετά από μερικές εβδομάδες, η ανάληψη ρίσκων δεν ήταν και τόσο παράλογη. Επιπρόσθετα από νομικής απόψεως το χειμώνα του 1936-37 υπήρχαν πιέσεις προς την Ολλανδική βουλή να ψηφίσει νόμο που να μετατρέπει όλα τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης που είχαν συναφθεί μετά τις 30 Νοεμβρίου του 1636 σε απλά δικαιώματα (μετατροπή futures σε options). Ο κάτοχος του συμβολαίου μπορούσε να πληρώσει μια μικρή ρήτρα ίση με το 3,5% του συμβολαίου και να το ακυρώσει. Γνωρίζοντας λοιπόν οι επενδυτές ότι η πιθανή χασούρα τους περιοριζόταν στο 3,5% του συμβολαίου με ευκολία προέβαιναν στη σύναψή του. Για να δημιουργηθεί όμως μια φούσκα εκτός των παραπάνω θα πρέπει να υπάρχει και διαθέσιμο εισόδημα για να επενδυθεί σε μια υποκείμενη αξία, της οποίας η τιμή θα πρέπει να αυξηθεί δυσανάλογα με την αξία της. Η Ολλανδία λοιπόν καθιερώνοντας μια φιλελεύθερη και σταθερή νομισματική πολιτική, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα κράτη εκείνης της εποχής, προσέλκυσε κεφάλαια από ολόκληρο τον κόσμο, τα οποία σε συνδυασμό με την περιστασιακή κατάσχεση του φορτίου μιας ισπανικής γαλέρας, αύξησαν δραματικά το απόθεμα χρήματος της οικονομίας, το οποίο με τη σειρά του επενδύθηκε στο κατ’ εξοχήν είδος πολυτελείας της εποχής, την τουλίπα, εκτοξεύοντας την τιμή της στα ύψη.
14 Τα πολύχρωμα και έντονα χρώματα ωστόσο οφείλονταν σε ασθένεια του φυτού γι αυτό και σταμάτησε άμεσα η κυκλοφορία των συγκεκριμένων.
15 Η οικογένειά του δραστηριοποιείται στην παραγωγή και καλλιέργεια βολβών τουλίπας περισσότερο από 150 χρόνια. Ο ίδιος προτείνει για τη συναυλία των τουλιπών εκτός από « Αbba, τις « Ballade » τις « Jazz », αλλά και τη «Μνήμη του Μπετόβεν « οι τουλίπες Greigii και « Ορατόριο, « οι τουλίπες Triumph " Fidelio " και " Μποκκερίνι , « η ενιαία τέλη τουλίπα » Γκάντερ του Rhapsody, « Tulipa Fosteriana « Concerto », και Tulipa Kaufmanniana « Johann Strauss .
16 Παναγιά με τα πλουμίδια
Ολάνθιστη θεόρατη
Τουλίπα
Μες ’στο καράβι από φως
Περνάς
Πάνω από της πολιτείας
Την παλίρροια
Ανάμεσα σε τραγούδια θαμπά
κι’ αστέρια κρυσταλλένια
17
It’s Time to Mow the Flowers
It’s time to mow the flowers,
don’t procrastinate.
Fetch the sickles, come,
don’t spare a single tulip in the fields.
The meadows are in bloom:
who has ever seen such insolence?
The grass is growing again:
step nowhere else but on its head.
Blossoms are opening on every branch,
exposing the happiness in their hearts:
such colorful exhibitions must be stopped.
Bring your scalpels to the meadow
to cut out the eyes of flowers.
So that none may see or desire,
let not a seeing eye remain.
I fear the narcissus is spreading its corruption:
stop its displays in a golden bowl
on a six-sided tray.
What is the use of your ax,
if not to chop down the elm tree?
In the maple’s branches
allow not a single bird a moment’s rest.
My poems and the wild mint
bear messages and perfumes.
Don’t let them create a riot with their wild singing.
My heart is greener than green,
flowers sprout from the mud and water of my being.
Don’t let me stand, if you are the enemies of Spring.
--Translated by Farzaneh Milani and Kaveh Safa
18 Στο ποίημα «Το φως που γεννιόταν εντός μου» γράφει:
«Το ’ξερα από τότε,
Πως την ψυχή μου θα ’κλεβες μια μέρα.
Καθώς κάτω από τις σκάλες κρυβόμουνα
Κλαίγοντας για φόνους οικογενειακούς
Μου ψιθύριζε όνειρα για το μέλλον
Το φως που γεννιόταν εντός μου.
Τρεις άγγελοι μου φανερώθηκαν
Ο ένας μου έφερε μια τουλίπα πορφυρή
Ο δεύτερος ένα σου φιλί
Ο τρίτος ήρθε με χέρια αδειανά
Κι ανήσυχα με κοίταξε στα μάτια.
19 Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι στην πραγματικότητα η τουλίπα δεν έχει μπλε και μαύρο χρώμα, τα πιο σκούρα χρώματα της είναι βαθύς τόνοι του ιώδους.
20 Σε μια εποχή με έντονες πολιτικές κρίσεις ανεβαίνει στην εξουσία ο Γουλιέλμος της Οράγγης και σκοτώνονται οι αδερφοί ντε Βιτ, Κορνέιγ και Ζαν. Ο κεντρικός ήρωας της Μαύρης Τουλίπας, ο μέγας λάτρης των λουλουδιών Κορνέιγ Βαν Μπέρλ, είναι βαφτισιμιός του νεκρού Κορνέιγ ντε Βιτ. Το γεγονός ότι ο τελευταίος βρίσκεται πολύ κοντά στο να δημιουργήσει ένα πολύ σπάνιο είδος φυτού, την μαύρη τουλίπα, τυφλώνει από ζήλια τον ανταγωνιστή του. Κι είναι ακριβώς η σχέση του με τον μισητό πολιτικό που θα οδηγήσει αδίκως τον Κορνέιγ Βαν Μπέρλ ως προδότη στην φυλακή. Εκεί εκτυλίσσεται και το μεγαλύτερο μέρος της πλοκής, με τον Δουμά να παρακολουθεί τις προσπάθειες του ήρωα να υλοποιήσει το όραμα του και την σχέση που αναπτύσσει με την Ρόζα, την κόρη του δεσμοφύλακα του. Στην αρχή, ο Κορνέιγ δεν σκέφτεται παρά μόνο την μαύρη τουλίπα. Σταδιακά ωστόσο, καθώς η φιλία του με την κοπέλα εξελίσσεται σε έναν μεγάλο έρωτα, οι αξίες μέσα του θα ιεραρχηθούν διαφορετικά κι η μοίρα των ανθρώπων γύρω του δεν θα τού είναι πια αδιάφορη.
21 There was once a woman who wanted to have quite a tiny, little child, but she did not know where to get one from. So one day she went to an old Witch and said to her: 'I should so much like to have a tiny, little child; can you tell me where I can get one?''Oh, we have just got one ready!' said the Witch. 'Here is a barley-corn for you, but it's not the kind the farmer sows in his field, or feeds the cocks and hens with, I can tell you. Put it in a flower-pot, and then you will see something happen.''Oh, thank you!' said the woman, and gave the Witch a shilling, for that was what it cost. Then she went home and planted the barley-corn; immediately there grew out of it a large and beautiful flower, which looked like a tulip, but the petals were tightly closed as if it were still only a bud.'What a beautiful flower!' exclaimed the woman, and she kissed the red and yellow petals; but as she kissed them the flower burst open. It was a real tulip, such as one can see any day; but in the middle of the blossom, on the green velvety petals, sat a little girl, quite tiny, trim, and pretty. She was scarcely half a thumb in height; so they called her Thumbelina. An elegant polished walnutshell served Thumbelina as a cradle, the blue petals of a violet were her mattress, and a rose-leaf her coverlid. There she lay at night, but in the day-time she used to play about on the table; here the woman had put a bowl, surrounded by a ring of flowers, with their stalks in water, in the middle of which floated a great tulip pedal, and on this Thumbelina sat, and sailed from one side of the bowl to the other, rowing herself with two white horse-hairs for oars. It was such a pretty sight! She could sing, too, with a voice more soft and sweet than had ever been heard before.
Ελληνική μετάφραση στην ιστοσελίδα
22 Ενδεικτικά http://www.theguardian.com/lifeandstyle/gardening-blog/2013/oct/04/tulips-edible-flowers,
23 προφορική μαρτυρία
______________________________
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Salzmann, Ariel. 2000. "The Age of Tulips Confluence and Conflict in Early Modern Consumer Culture (1550–
1730)." In Consumption Studies and the History of the Ottoman Empire, 1550–1922.
Goldgar, Anne (2007), Tulipmania: Money, Honor, and Knowledge in the Dutch Golden Age, Chicago
Duane E. Spencer (2002) Tulip : The Five Points of Calvinism in the Light of Scripture
Anne Renaud (2005) A Bloom of Friendship: The Story of the Canadian Tulip Festival
Deborah Moggach (2012), Tulip Fever
Anna Pavord (2001), The Tulip : The Story of the Flower That Has Made Men Mad
ΓΑΓΚΑΔΗ ΝΤΙΑΝΑ-ΤΣΙΜΠΑΝΗ ΔΑΛΛΑ ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗ, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΝΤΗΜΑΤΑ
1 σχόλιο:
Διάβασα με προσοχή την ανάρτηση που έχετε δημοσιεύσει σχετικά με την τουλίπα. Με όλο τον σεβασμό θα ήθελα να κοιτάξετε την ανάρτησή μου στο http://curious-greek.blogspot.gr/2017/01/blog-post_11.html, προκειμένου να ενημερώσετε την ιστοσελίδα σας σχετικά με την ετυμολογία της λέξης τουλίπα-τολύπη, αλλά και γιά κάποιες άλλες ενδιαφέρουσες απόψεις και χρήσης του ίδιου ονόματος και σε άλλα "καθημερινά" είδη. Ευχαριστώ γιά την φιλοξενία του σχολίου μου στο blog σας.
Δημοσίευση σχολίου