Ἰωακεὶμ Δ´Ὁ πατριάρχης Ἰωακεὶμ Δ', κατὰ κόσμον Νικόλαος Κρουσουλούδης, ἐγεννήθη ἐν Καλλιμασίᾳ τῆς Χίου τῇ 5ῃ Ἰουλίου 1837 ἐκ γονέων Ἰωάννου καὶ Λεμονέας τὸ γένος Κοκκώδη (ἀδελφῆς τοῦ Ἰωακεὶμ Β´. Ἕνεκα τούτου ἀποκαλεῖται ὑπὸ τινων Κοκκώδης. Μικρὸς κατὰ τὴν ἡλικίαν,
φαίνεται ὅτι μετώκησεν οἰκογενειακῶς εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν πλησίον τοῦ θείου του, μητροπολίτου τότε Κυζίκου. Μετὰ τὴν στοιχειώδη μόρφωσιν αὐτοῦ εἰσῆλθεν εἰς τὴν ἱ. θεολογικὴν σχολὴν τῆς Χάλκης, ἐξ ἧς ἀπεφοίτησε τὸ 1860, ἀναδειχθεὶς ἀργότερον ὁ πρῶτος τῶν ἐκ τῆς σχολῆς ταύτης ἀποφοίτων οἰκουμενικὸς πατριάρχης.
Χειροτονηθεὶς διάκονος καὶ ὀνομασθεὶς Ἰωακείμ, πρὸς τιμὴν τοῦ θείου του, διωρίσθη μετὰ τὴν ἐκ τῆς σχολῆς ἀποφοίτησίν του ὑπογραμματεὺς τῆς ἱ. συνόδου καὶ ἀπὸ τῆς 31ης Ἰανουαρίου 1863 ἀρχιγραμματεὺς αὐτῆς.
Κατὰ τὸν Γεώργιον Παπαδόπουλον, «ἐποίμανε δὲ μετὰ ταῦτα λίαν εὐδοκίμως τὰς μητροπόλεις Λαρίσσης καὶ Δέρκων». Τὴν 26ην Νοεμβρίου 1870 ἐξελέγη μητροπολίτης Λαρίσσης. Τὸ 1875, διατελῶν συνοδικὸν μέλος, ἐστάλη εἰς Ἅγιον Ὄρος δι᾽ ἐκκλησιαστικὴν ἀποστολήν. Τὴν 7ην Αὐγούστου 1875, πατριάρχου ὄντος τοῦ θείου του Ἰωακεὶμ Β´, μετετέθη εἰς τὴν μητρόπολιν Δέρκων. Τὴν 1ην Ἰουλίου 1877, ὢν καὶ αὖθις συνοδικός, κυβερνητικῇ κελεύσει, μετέβη τὸ β´ εἰς Ἄθω δι᾽ ἐκκλησιαστικὴν καὶ πάλιν ἀποστολήν. Μέσῳ Θεσσαλονίκης, ἔνθα μετέβη διὰ τὸν αὐτὸν σκοπόν, ἐπανῆλθεν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν τὴν 21ην τοῦ ἰδίου μηνὸς Ἰουλίου 1877. Κατὰ διαστήματα διετέλεσε πρόεδρος διαφόρων ἱδρυμάτων-ἐπιτροπῶν: 1. τοῦ ἱερατικοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συλλόγου (1876-7), οὗ καὶ ὑπῆρξε πρότερον μέλος, 2. τῆς ἐφορίας τῆς μεγάλης τοῦ γένους σχολῆς (22 Αὐγ. 1878-1881), 3. τῆς ἐφορίας τῆς ἱ. Θεολογικῆς σχολῆς Χάλκης (1878 καὶ ἑξῆς), 4. τοῦ ἐθνικοῦ μικτοῦ συμβουλίου (10 Σεπτ. 1880 - 7 Σεπτ. 1884). Τὴν 10ην Ἀπριλίου 1880 ἀνεχώρησε διὰ Χίον, ἔνθα ἀπὸ μέρους τοῦ θείου αὐτοῦ Ἰωακεὶμ Β´ κατέθεσε τῇ 10ῃ Μαΐου 1880 τὸν θεμέλιον λίθον τοῦ Ἰωακειμείου παρθεναγωγείου καὶ κατόπιν μέσῳ Σμύρνης ἐπέστρεψεν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν (11 Ἰουλίου 1880).
Τὸ ἔτος 1883 ἠσθένησεν ἐκ φυματιώσεως. Τὴν 28ην Ὀκτωβρίου 1883 ἀνεχώρησεν ἐντεῦθεν πρὸς περίθαλψιν τῆς ὑγείας του. Κατ᾽ ἀρχὰς μετέβη εἰς Ἀθήνας, ἐκεῖθεν δὲ τὴ συστάσει τῶν ἰατρῶν διῆλθε τὸν χειμῶνα ἐν Πανόρμῳ τῆς Σικελίας. Εὑρισκόμενος ἐν Ἰταλίᾳ ἐπεσκέφθη τὸν πάπαν Λέοντα ΙΓ´, τῆς ἐπισκέψεως ταύτης σχολιασθείσης ποικιλοτρόπως ἐν τῇ Δύσει. Ἐκεῖθεν ἐπεσκέφθη τὰ λουτρὰ τοῦ Ἴσχλ τῆς Βιέννης καὶ μέσω Βάρνης ἐπανῆλθεν εἰς τὴν πόλιν ἡμῶν τὴν 25ην Ἰουλίου 1884, καταλύσας εἰς τὴν ἐν Θεραπεῖοις οἰκίαν αὐτοῦ (μητρόπολιν).
Ὁ ἀπὸ Δέρκων Ἰωακεὶμ Δ´ ἀνῆλθεν εἰς τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον τὴν 1ην Ὀκτωβρίου 1884. Εἰς τὴν πρὸς τοὺς μητροπολίτας τοῦ θρόνου, ἀπὸ 15ης Ὀκτωβρίου 1884, ἐγκύκλιόν του, οὕτω πως ἐξήγγειλλε τὸ γεγονὸς τοῦτο:
«Ἰερώτατε Μητροπολίτα,
Θείᾳ εὐδοκίᾳ καὶ ψήφῳ κανονικῇ τῆς ἀρχιερατικῆς ὁλομελείας καὶ ὁμοθύμῳ γνώμῃ τοῦ ὀρθοδόξου πληρώματος κληθέντες εἰς τὴν διαδοχὴν τοῦ Ἁγιωτάτου πατριαρχικοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου μετὰ τὴν ἀπ᾽ αὐτοῦ παραίτησιν τοῦ Παναγιωτάτου καὶ σεβασμιωτάτου προκατόχου ἡμῶν κυρίου Ἰωακείμ, βαρείᾳ, ὡς εἱκός, συνοχῇ καὶ ἀμηχανίᾳ κατεσχέθημεν... κτλ.,
αωπδ´ Ὀκτωβρίου ιε´
Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ἐν Χριστῷ ἀγαπητὸς ἀδελφός»
Ὁ τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου (30 Μαρτίου 1884) Ἐφέσου Ἀγαθάγγελος συνεκάλεσε τὴν ἐκλογικὴν συνέλευσιν (8 Μαΐου 1884), ἥτις ἐπεφορτίσθη καὶ μὲ τὸ ἔργον τῆς ἐπιλύσεως τοῦ ἐπὶ Ἰωακεὶμ Γ´ ἀναφανέντος προνομιακοῦ ζητήματος, εἰς περισσοτέρας ἀπὸ τὰς κανονικῶς ὁριζομένας δυὸ συνεδρίας, καὶ δὴ εἰς ὀκτὼ συνεδρίας. Ἀρθέντων τῶν μεταξὺ τῆς ὑψηλῆς πύλης καὶ τῶν πατριαρχείων διαφορῶν, ἡ ἐκλογικὴ συνέλευσις συνεκλήθη τὴν Τρίτην 25ην Σεπτεμβρίου 1884 (7η συνεδρία) καὶ καθώρισε τὸν πίνακα τῶν ἐκλεξίμων ἐκ 14 ὑποψηφίων. Ὁ κατάλογος οὗτος ὑπεβλήθη ἀμέσως εἰς τὴν ὑψηλὴν πύλην, ἐπιστραφεὶς αὐθωρεὶ εἰς τὰ πατριαρχεῖα ἀπαράλλακτος. Τὴν Δευτέραν 1ην Ὀκτωβρίου 1884 συνῆλθεν διὰ τελευταίαν (8ην) φορὰν ἡ ἐκλογικὴ συνέλευσις, ἀπαρτισθεῖσα ἐξ 77 μελῶν, 18 ἀρχιερέων καὶ 59 λαϊκῶν, καὶ κατήρτισε τὸ τριπρόσωπον ἐκ τῶν μητροπολιτῶν Δέρκων Ἰωακεὶμ (58), Νικαίας Διονυσίου (61) καὶ Μυτιλήνης Κωνσταντίνου(45). Εἰς δὲ τὸν ναὸν διὰ πλειοψηφίας ἀνεδείχθη οἰκ. πατριάρχης ὁ ἀπὸ Δέρκων Ἰωακεὶμ Δ´ (9), τῶν ἄλλων λαβόντων τοῦ μὲν Νικαίας 6 καὶ τοῦ Μυτιλήνης 1 ψήφους.
Ὁ νέος πατριάρχης, δεχθεὶς τὰ συγχαρητήρια τῶν παρισταμένων, ἀπῆλθεν ἀμέσως εἰς τὴν ἐν Θεραπείοις τέως μητρόπολιν αὐτοῦ, ἔνθα παρέμεινεν ἐπὶ μίαν ἑβδομάδα.
Ἡ πολιτικὴ καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ αὐτοῦ ἐγκαθίδρυσις ἐπετελέσθησαν τὴν Δευτέραν 8ην Ὀκτωβρίου 1884. Κατὰ τὴν τελετὴν τῆς ἐν τῷ ναῷ ἐνθρονίσεως αὐτοῦ ὁ πατριάρχης ἐξεφώνησεν ἀπὸ τοῦ θρόνου τὸν ἐνθρονιστήριον αὐτοῦ λόγον, ὁ δὲ ἀρχιμανδρίτης Γρηγόριος Παλαμᾶς, σχολάρχης τῆς μεγάλης τοῦ γένους σχολῆς, τὸν ἀπαντητικὸν αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος. Μεταξὺ αὐτῶν, οἱ ὁποῖοι συνεχάρησαν τὸν Ἰωακεὶμ Δ´, ἐπὶ τῇ ἐκλογῇ του, ἧτο καὶ ὁ πάπας Λέων ΙΓ´, μεθ᾽ οὗ εἶχε συναντηθῇ ἐν Ρώμῃ προηγουμένως, διὰ τοῦ ἐν τῇ πόλει ἡμῶν ἀντιπροσώπου αὐτοῦ Ροτέλλη, «πρᾶγμα πρωτοφανὲς ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῶν σχέσεων τῶν δύο Ἐκκλησιῶν», κατὰ τὸν Φιλάρετον Βαφείδην.
«Ὁ νέος Πατριάρχης ὑπῆρξεν ἐκ τῶν ἐπιφανέστερων ἱεραρχῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Εὐπρεπής, φιλόκαλος, μεμετρημένος εἰς τοὺς λόγους του, ἀπρόσιτος ὅμως εἰς πολλούς, ἡγεμονικὸς τὴν δίαιταν, ἀφειδῶς δὲ δαπανῶν πρὸς ἀξιοπρεπῆ ἐμφάνισιν καὶ παράστασιν τῶν Πατριαρχείων».
«Διὰ τῆς ἐκλογῆς Ἰωακείμ του Δ´ ἐπήρχετο, ὑπὸ ἄλλον βεβαίως τύπον, συνέχεια τῆς πατριαρχείας Ἰωακείμ του Β´, καθόσον ὁ νέος Πατριάρχης, καίπερ νεωτέρων ἀρχῶν ἄνθρωπος, ἧτο ἐν τινι μέτρῳ ὀπαδὸς τῆς πολιτικῆς ἐκείνου, παρὰ τῷ ὁποίῳ ὄχι μόνον ἐμαθήτευσεν, ἀλλὰ μετὰ τοῦ ὁποίου καὶ συγγενικοὺς εἶχε δεσμούς, φέρων μάλιστα, εἰ καὶ οὐχὶ ὀρθῶς, τὸ αὐτὸ τοῦ Κοκκώδη ἐπίθετον. Ἄλλως δέ, πάσχων ἐξ ἀνιάτου νοσήματος, τὴν θεραπείαν τοῦ ὁποίου ματαίως ἐπεζήτησεν, ἀρχιερεὺς ὢν, εἰς τὰς εὐκραεῖς τῆς Σικελίας ἀκτὰς ὑπὸ τὸν περιπαθῆ τῆς Ἰταλίας οὐρανόν, δὲν εἶχε τὸ ἀπαιτούμενον σθένος ὅπως συνεχίσῃ τὴν διὰ τῆς πατριαρχείας Ἰωακείμ τοῦ Γ´ ἐγκαινιασθεῖσαν πολιτικήν. Διὰ τοὺς Ἰωακειμικούς, ψυχρότερον μετὰ τὴν ἐκλογὴν τῆς 1 Ὀκτωβρίου σκεφθέντας, κατεφάνη, ὅτι ἡ πατριαρχεία του ὁσημέραι φθίνοντος Ἰωακείμ τοῦ Δ´ ἧτο ἡ καλλίτερα πρὸς ἐπάνοδον τοῦ λαοφιλοῦς Ἐθνάρχου γέφυρα».
Τὸ αὐτοκρατορικὸν βεράτιον, ὅμοιον τῷ χορηγηθέντι Ἰωακεὶμ τῷ Β´, πλὴν τῶν ἐν Ρουμανίᾳ, Σερβίᾳ καὶ Ἑλλάδι ἐκχωρηθεισῶν μητροπόλεων καὶ ἐπισκοπῶν, ἐκομίσθη εἰς τὸ πατριαρχεῖον τὴν 10ην Νοεμβρίου 1884.
Ἐπὶ τῆς πατριαρχείας Ἰωακεὶμ Δ´ ἀποκατεστάθησαν αἱ ἄλλοτε χαλαραὶ σχέσεις μετὰ τῶν Ἐκκλησιῶν Σερβίας καὶ Ρουμανίας, συνεδέθησαν αἱ Ἐκκλησίαι Καρλοβιτσίου καὶ Μαυροβουνίου μετὰ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου, παρεκωλύθη δὲ ἡ ἔκδοσις δυὸ ἀρχιερατικῶν βερατίων διὰ τοὺς βουλγάρους ἐπισκόπους Σκοπείων καὶ Ἀχρίδος. Δι᾽ ἰδιαιτέρου πατριαρχικοῦ καὶ συνοδικοῦ τόμου ἀνεγνωρίσθη τὸ αὐτοκέφαλον εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Ρουμανίας (1885).
Ἐπεσκευάσθη καὶ ἐχρωματίσθη ὁ πατριαρχικὸς ναὸς (1885). Ἐγένοντο περὶ τὰς 35 προαγωγαὶ ἀρχιερέων. Ὁ δὲ πατριάρχης εἶχεν ὡς σύμβουλόν του εἰς τὰ τῆς διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας τὸν μ. λογοθέτην Σταυράκην βέην Ἀριστάρχην.
Κατὰ τὸν Δ. Μαυρόπουλον,
«Ἐξεδόθη δὲ καὶ τὸ διαζύγιον τοῦ Γκορτσακώφ, υἱοῦ τοῦ περιφήμου Ρώσου Πρωθυπουργοῦ, ἀντιπροσώπου τῆς Ρωσικῆς Μοναρχίας εἰς τὸ Συνέδριον τοῦ Βερολίνου, ἀπὸ τῆς συζύγου τοῦ Πριγκιπίσσης Δότσκωφ, θυγατρὸς ἐκ μοργανατικοῦ γάμου τοῦ Τσάρου Ἀλεξάνδρου τοῦ Β´. Ἕνεκα τῆς ὑψηλῆς καταγωγῆς τῶν ἐν διαστάσει συζύγων, τὰ Ρωσικὰ Δικαστήρια ἀπέφυγον νὰ ἀναμιχθοῦν εἰς τὸ διαζύγιον καὶ παρεπέμφθη τὸ ζήτημα εἰς τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον. Ἡ ἔκδοσις τοῦ διαζυγίου παρήγαγε ζωηρὰν ἐντύπωσιν ἐν Κωνσταντινουπόλει καὶ ἀφῆκεν ἐποχὴν εἰς τὰ δικαστικὰ χρονικὰ τοῦ Πατριαρχείου».
Ἡ ἐν Σικελίᾳ ἐπελθοῦσα βελτίωσις τῆς ὑγείας τοῦ πατριάρχου ὑπῆρξε παροδική. Ὀλίγον μετὰ τὴν ἄνοδόν του εἰς τὸν οἰκουμενικὸν θρόνον ἠσθένησε καὶ πάλιν. Ἀλλ᾽ ἐξηκολούθει νὰ βαστάζῃ ἅπαντα τὰ βάρη τῆς πατριαρχείας. Τὴν ἄνοιξιν τοῦ 1885 μετέβη εἰς Χάλκην (τὴν θεολογικὴν σχολήν). Κατήρχετο δὲ τακτικῶς εἰς Φανάριον διὰ τὴν ἐπιτέλεσιν τῶν καθηκόντων του. Τὴν 16ην Ὀκτωβρίου 1885 κατῆλθεν ἐκ Χάλκης πρὸς διαχείμασιν εἰς ἰδιωτικὸν οἶκον ἐν Φαναρίῳ, καθημερινῶς δὲ μετέβαινεν εἰς τὰ πατριαρχεῖα. Τὴν ἄνοιξιν τοῦ 1886 ἀνῆλθε καὶ πάλιν εἰς τὴν Χάλκην.
Πεισθεὶς περὶ τοῦ ἀδυνάτου τῆς συνεχίσεως, ἕνεκα τῆς ἀσθενείας του, τῶν πατριαρχικῶν τοῦ καθηκόντων ἀπεφάσισεν ὅπως παραιτηθῇ τοῦ θρόνου. Πρὸς τοῦτο συνεκάλεσεν εἰς κοινὴν συνεδρίαν τὰ δύο σώματα τὴν Παρασκευὴν 14ην Νοεμβρίου 1886 καὶ ὑπέβαλεν εἰς αὐτὰ τὴν κανονικὴν ἀπὸ τοῦ οἰκουμενικοῦ Θρόνου παραίτησίν του. Ἐπίσης ἀνέγνωσεν ἐνώπιον αὐτῶν καὶ μίαν ἐκθεσιν τῶν πεπραγμένων τῆς πατριαρχείας αὐτοῦ ἢ ὑπόμνημα περὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς καταστάσεως, ὡς «ἀξιοσπούδαστον» χαρακτηρισθὲν ὑπὸ τοῦ Γ. Παπαδοπούλου. Παρὰ τὰς σοβαρὰς παρακλήσεις τῶν μελῶν τῶν δυὸ σωμάτων ὅπως ἀποσύρῃ τὴν παραίτησίν του ἢ διοικήσῃ τὴν Ἐκκλησίαν δι᾽ ἐπιτρόπου, ὁ πατριάρχης ἔμεινεν ἀμετάπειστος, τὰ δὲ δύο σώματα ἀπεδέχθησαν τελικῶς ταύτην τὴν Κυριακὴν 16ην Νοεμβρίου 1886 καὶ ἀπεφάσισαν ὅπως ὑποβάλωσι τὰς εὐχαριστίας καὶ τὴν εὐγνωμοσύνην αὐτῶν πρὸς τὸν πατριάρχην διὰ τὰς πολυτίμους πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν ὑπηρεσίας του. Τὴν ἰδίαν ἡμέραν τοποτηρητὴς τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου ἐξελέγη ὁ Καισαρείας Ἰωάννης.
Ὁ πατριάρχης Ἰωακεὶμ Δ´, μετὰ τὴν ὑποβολὴν τῆς παραιτήσεως του ἀπεχώρησε τῶν πατριαρχείων, ἐλθὼν εἰς τὴν ἰδιωτικὴν αὐτοῦ κατοικίαν ἐν Φαναρίῳ. Τὴν 2αν Δεκεμβρίου 1886 περὶ τὴν μεσημβρίαν ἐψάλη εἰς τὸ πατριαρχικὸν παρεκκλήσιον τῆς Παμμακάριστου παράκλησις, παρόντων τοῦ πατριάρχου, τῶν μελῶν τῆς συνόδου καὶ τοῦ δ.ε.μ. συμβουλίου καὶ πλήθους λαοῦ. Μετὰ ταῦτα, ὁ πατριάρχης ἐκ Φαναρίου δι᾽ ἀτμακάτου διεπεραιώθη εἰς τὸ ρωσσικὸν ἀτμόπλοιον Τσιχατσὲφ καὶ ἀνεχώρησε τὴν ἑσπέραν μετὰ τὴν δύσιν τοῦ ἡλίου μέσῳ Σμύρνης διὰ τὴν γενέτειράν του Χίον (5 Δεκεμβρίου 1886). Ὁ πρώην ΚΠόλεως Ἰωακεὶμ Δ´ ἀπέθανεν εἰς τὴν Χίον τὴν 15ην Φεβρουαρίου 1887 εἰς ἡλικίαν μόλις 50 ἐτῶν. Αὐθημερὸν μετεκομίσθη εἰς Καλλιμασίαν, τὴν γενέτειράν του, καὶ ἐτέθη εἰς λαϊκὸν προσκύνημα εἰς τὸ παρεκκλήσιον τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Μετὰ τὴν κηδείαν ἐτάφη ὄπισθεν τοῦ βήματος τοῦ ναοῦ τῆς Μεταμορφώσεως. Ἀργότερον ἐπὶ τοῦ τάφου του ἐστήθη μεγαλοπρεπὲς μνημεῖον.
Βασίλειος Σταυρίδης
«Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι»
