Κείμενο ομιλίας του καπετάν Δημήτρη Μελαχροινούδη, που έγινε στο ΟΜΗΡΕΙΟ στις 10/11/2014 στην εκδήλωση για την 100ή επέτειο από την ίδρυση του Δικηγορικού Συλλόγου Χίου.
Επέτειος νομικών Χίου
Η κατάληψη της Χίου το 1566 από τους Τούρκους έγινε χωρίς αιματοχυσία. Τόσο υπἐφεραν οι Χιώτες από τη σκληρή διακυβέρνηση των Μαονέζων εκμεταλλευτών, ώστε δέχτηκαν τα νέα αφεντικά σχεδόν ως απελευθερωτές.
Η καλή τους διαγωγή στη συνέχεια, επηρέασε την απόφαση του Σουλτάνου για να ικανοποιήσει τα αιτήματά τους και να εκδώσει αχτιναμέ, κατοχυρώνοντας την θρησκευτική τους ελευθερία, αυτοδιοίκηση και απρόσκοπτη διακίνηση των εμπορευμάτων. Η εξουσία του καδή, ο οποίος δίκαζε σύμφωνα με τον ιερό νόμο της Σαρία, περιοριζόταν μόνο στις ποινικές υποθέσεις. Ταυτόχρονα η κατοχύρωση των οικονομικών συναλλαγών, συμφωνιών όπως συναντούμε τους κώδικες, αλλά και των δικαιωμάτων των κατοίκων της Χίου γινόταν με τις συμβολαιογραφικές πράξεις των νοταρίων ή μνημόνων.
Το σύνολο των παραχωρήσεων αυτών αποτελούσαν τα λεγόμενα προνόμια των Χίων. Χάρη σε αυτά και σε συνάρτηση με την έμφυτη κλίση τους στη ναυτιλία, οι Χιώτες πρόκοψαν στο εμπόριο, δημιουργώντας το λεγόμενο χιώτικο δίκτυο από μια εικοσάδα οικογενειών, οι οποίες επηρέαζαν ακόμα και τις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές. Παράλληλα η ανάγκη μορφωμένων και υγειών υπαλλήλων ανέδειξε τη Σχολή της Χίου και επέβαλε τη δημιουργία σύγχρονου νοσοκομείου.
Ας αναφερθούμε όμως στην ιστορία του σουλτανικού αχτιναμέ, που προαναφέρθηκε. Δεν είναι γνωστό πότε παραχωρήθηκαν τα εδικά προνόμια της Χίου, επειδή ο αχτιναμές αυτός δεν διασώθηκε. Όμως γνωρίζομε για τα προνόμια από άλλον μεταγενέστερης έκδοσης, της Νάξου, ο οποίος μνημονεύει τα προνόμια που δόθηκαν στους Χιώτες.
Ο αχτιναμές της Νάξου εκδόθηκε από τον Σουλτάν Ιμπραχίμ (1640-1648), τον επονομαζόμενο Deli Imbrahim, δηλαδή τρελλό επειδή έπνιξε διακόσιες τόσες γυναίκες του στο Βόσπορο. Ενδεχομένως, τα προνόμια δόθηκαν κάτω από την επιρροή της μητέρας του Κοσέμ Σουλτάνα, η οποία ήταν κόρη παπά από τη Νάξο. Τα κυριότερα σημεία του αχτιναμέ:
Των Χιωτών οι νόμοι και οι κανόνες όπου τους εχάρισα, γράφει, είναι να πληρώνωσι όπως επλήρωναν εξ αρχής τα χαράτσια των και περισσότερον να μην πληρώνωσι και όστις δεν είναι δια χαράτσι να μην τα πληρώνει, ούτε άλλο πρόσθετο φόρο για παιδομάζωμα και να θάπτουν τους νεκρούς εις τας εκκλησίας τους, και όταν θελήσουν να ανοίγουν τα μνήματά τους ούτε ο καδής, ούτε ο βέης να μην τους πειράζει [..] Χωρίς κρίσιν κανέναν να μην πειράζωσι και αι εκκλησίαι των όποτε χαλάσουν να ταις φτιάχνουν ως πρότερον, και τινάς εις τούτο να μην πειράζει.
Από τα χωράφια και τα αμπέλια τους να παίρνονται αι δεκατίαι δηλαδή το δέκατο, όπως επαίρνωντο πρώτον. Τινάς να μην τους εβγάζη από αυτά στανικώς μήτε να τους τα πέρνη.
Στις διαθήκες τους ότι ήθελαν δώσει ή αφήσει να λογαριάζεται εις τα χαρίσματά τους και οι ενοικιαστές φόρων να μην τους πειράζουν.
Ότι απόφαση έβγαλαν σύμφωνα με τους νόμους τους αναμεταξύ τους και έχουν την απόδειξή της, να μην μπορεί κανείς να χαλάση αυτήν την απόφαση.
Ο καδήδες για τίτλους ιδιοκτησιών, για πράξεις του ιεροδικείου και γραπτές αιτήσεις εκτός από τα κανονισμένα να μην παίρνουν περισσότερα.
Στις διαφορές τους που βάζουν από τους δικούς τους ανθρώπους για να τους συμβιβάζουν, ότι ήθελαν αποφασίσει να μην αλλάζει, και οι καδήδες μου να μην ανακατώνονται στους συμβιβασμούς τους.
Να φυλάττωνται δε από ψευδομαρτυρίες και για περισσότερα από 500 άσπρα χωρίς τίτλο κυριότητας ή καταχωρημένο στο βιβλίο του ιεροδικείου, έστω και αν υπάρχουν μάρτυρες, οι καδήδες μου να μην ακροάζονται.
Για τις προμήθειες σιταριού και εφοδίων του σπιτιού τους και για το κρασί τους και άλλα φαγοπότια να μην δίδεται τελωνειακός φόρος.
Από αυτούς τους νησιώτες αν πηγαίνοντας σε άλλα μέρη για να εμπορευθούν ήθελαν αποθάνει, ότι εμπόρευμα και ρουχισμό ήθελαν έχει, να τα περιλαβαίνουν στο ακέραιο οι συνέταιροί τους και όχι οι εισπράκτορες των δημόσιων φόρων να τα εγγίζουν.
Όποιος υποπέσει σε σφάλμα, μόνο αυτός να τιμωρείται και όχι άλλος για λογαριασμό του.
Τη νύχτα να περπατούν έχοντας φανάρια ή φως μαζί τους και κανείς να μην τους εμποδίζει.
Στα χωριά να μην πηγαίνει βοηθός του καδή, αλλά εάν κανείς έχει δικαστἠριο να πηγαίνει ανεμπόδιστα.
Αυτοί που μαζεύουν τις εισφορές και τα χαράτσια, να παίρνουν μόνο τα καθορισμένα και όχι περισσότερο
Όσους χρωστούν, οι κομιστές διαταγής να μην τους δένουν ή να τους φυλακίζουν, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των Γερόντων και των Προεστών του τόπου, και σε ότι αποστολή ή υπόθεση τους αναθέσει ο καδής ή ο βέης τους να το εξετάζουν αν είναι σύμφωνο με τη δικαστική κρίση, και να διορίζουν μεταφραστή οι ίδιοι οι νησιώτες όποιον θελήσουν.
Στις βίγλες που φυλάνε να βάζουν όποιον θέλουν.
Γενήτσαροι ή προπομποί υψηλών προσώπων σε αυτά τα νησιά να μην πηγαίνουν.
Από αυτούς τους νησιώτες όποιον πειράξουν ή καταπιέσουν είτε ο καδής είτε ο βέης του ή κάποιος άλλος και θα ήθελε να έλθει μπροστά μου, να μπαίνει σε όποιο πλοίο βρει και να μην τον εμποδίζει κανείς.
Στα χωράφια τους που δίδουν μεταξύ τους με αποκοπή όπως συνηθίζουν, κανείς να μην τους εμποδίζει, αλλά να έχουν το κύρος τους όπως αυτοί συνηθίζουν.
Τα παραπάνω προνόμια θα υιοθετηθούν από τους διαδόχους Σουλτάνους και θα συμπληρωθούν επί Αχμέτ Γ΄(1714), Μαχμούτ Α΄(1740), Οσμάν Γ΄(1755), για να προφυλλάξουν τους ραγιάδες από την απληστία των εκβιαστών κάθε εξουσίας. Ο Μαχμούτ Α΄π.χ κακίζει τους αντιπροσώπους του καδή, οι οποίοι περιοδεύουν χωρίς πρόσκληση τα χωριά, εγκαθίστανται σε σπίτια που μένουν οικογένειες, παίρνοντας από αυτούς δωρεάν φαγητά, πρόβατα, αμνούς και άλλα τρόφιμα, τους συκοφαντούν και επιβάλλουν παράνομα ποινές, και παίρνουν από αυτούς μεγάλα χρηματικά ποσά.
Το φαινόμενο αυτό φαίνεται ότι συνεχιζόταν γιατί θα χρειαστεί να επανέλθει ο Οσμάν ο Γ῀.
Μεγάλες εξουσίες στον Μητροπολίτη θα δοθεί από φιρμάνι και να τον προστατεύει από ενέργειες των αρχών, αφού εισπράττει και Κυβερνητικά τέλη. Όμως και σε αυτή την περίπτωση θρησκευτικός ηγέτης εκμεταλλεύονταν το αξίωμα του: Ο Μητροπολίτης Γεράσιμος τυγχάνων προηγουμένως οικονόμος του Γενναδίου Χίου ηνώχλει και υπέβαλεν εις πρόστιμον τους πτωχούς ραγιάδες και ελάμβανεν επί πλέον χρήματα διά την τέλεσιν γάμων και λοιπών ιεροπραξιών, ήδη δε γενόμενος μητροπολίτης επανέλαβε τας και πρότερον αδικίας του , επισύρας ούτω καθ’ εαυτού το μίσος όλων των ραγιάδων, οίτινες μη δυνάμενοι να υποφὲρωσι την τυραννίαν αυτού εζήτησαν την παύσιν του.
Ο Πατριάρχης εξελιπάρησεν τον Σουλτάνο για να τον ανακαλέσει στη Κπολη και να τον αντικαταστήσει με τον Δανιήλ, καταβληθέντων εις το δημόσιον ταμείον 6000 άσπρων, ως κανονικού πεσκεσίου 5/16 Ιουλίου 1714
Τα προνόμια των Χιωτών καταργήθηκαν κατά την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων του Χαττι-χουμαγιούν μετά από αναφορά των ίδιων των δημογερόντων το 1867 και παρά τις περί του αντιθέτου συμβουλές του εφόρου των Χίων στην Κπολη Καραθεοδωρή.
Σήμερα προνόμιο αποτελεί η συνταγματική επιταγή να λαμβάνεται υπόψη κατά την ψήφιση των νόμων η νησιωτικότητα και της Χίου, όπως και η ειδική νησιὠτικη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Το μέγεθος της ανάγκης τέτοιας αντιμετώπισης των νησιωτών θα μπορέσει να αντιληφθεί υψηλόβαθμος επισκέπτης, μόνο αν αποκλεισθεί στο νησί λόγω καιρού, αποκομμένος από τον άλλο κόσμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου