Εγκύκλιος 28 Κυριακή της Ορθοδοξίας 2017

Ἀ­ριθμ.   Πρωτ.   627                  ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ 2017                Διεκπ.  285                                                                                          

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ  28

Πρός

τόν Ἱ­ε­ρόν Κλῆ­ρον

καί τόν εὐ­σε­βῆ λα­όν

τῆς  κα­θ’ ἡ­μᾶς Ἱ­ε­ρᾶς Μη­τρο­πό­λε­ως

Χριστιανοί μου!

           Εἴμεθα Ὀρθόδοξοι, γιατί βαπτισθήκαμε καί ἀνατραφήκαμε πνευματικά στούς κόλπους τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

           Μεσά σ' αὐτήν γνωρίσαμε  γιά πρώτη φορά τόν Ἕνα στήν οὐσία καί Τριαδικό στίς ὑποστάσεις Θεόν, ὅπως τόν ἀποκάλυψε στούς ἀνθρώπους ὁ σαρκωμένος Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ.

           Μέσα σ' αὐτήν λατρεύουμε τόν Θεό, ὅπως πρέπει. Μέσα στήν λατρεία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας αἰσθανόμεθα τόν Θεό νά κατεβαίνει μέχρις ἐμᾶς καί τόν ἑαυτό μας νά ὑψώνεται μέχρι τό Φῶς τοῦ Θεοῦ. Σ' αὐτό συντελοῦν ὅλα, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ἡ τέχνη, ἰδίως ἡ ὀρθόδοξη βυζαντινή ἁγιογραφία. Αὐτή εἶναι ἡ τέχνη τοῦ ὑψηλοῦ πνευματικοῦ περιεχομένου. Τό περιεχόμενο αὐτό εἶναι σύμφωνο πρός τό γενικώτερο πνεῦμα τῆς Ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς.

           Ἡ ἁγιογραφία τῶν ἱερῶν εἰκόνων δέν εἶναι ἀτομική καί ὑποκειμενική τέχνη, εἶναι τέχνη αὐστηρά ἐκκλησιαστική καί παράδοσιακή.

           Ἐμπνέεται κατά κανόνα ἀπ΄τά ὑψηλά πνευματικά ἰδεώδη τῆς Ὀρθοδοξίας καί ἀποβλέπει νά ἐκφράσει τό πλούσιο βίωμα της ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, τόν ἀόρατο καί μυστικό κόσμο τῆς χάριτος. Τό προσωπικό ὕφος τοῦ ἁγιογράφου ἀποκτᾶ σπουδαιότητα καί ἀξία, στό βαθμό πού μπορεῖ νά παραστήσει βαθύτερα καί πραγματικώτερα τό πνεῦμα, τό βάθος καί τήν οὐσία τῆς Ἐκκλησίας, καί νά ἐκφράσει πιστότερα τό ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι μυστικό της βίωμα.

           Ἡ ὀρθόδοξη βυζαντινή ἁγιογραφία, ἐφ' ὅσον ἀποσκοπεῖ νά κάνει αἰσθητό τόν ἀόρατο πνευματικό  κόσμο τῆς πίστεως, φέρει ἔντονη δογματική θεμελίωση, πού προσδιορίζεται ἀμεσώτατα ἀπό τίς δογματικές ἀντιλήψεις τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Τό πρόσωπο τοῦ Κυρίου παρίσταται μέ τέτοιο τρόπο, ὥστε νά διαφαίνεται σ' αὐτό ἡ θεανθρώπινη ὑπόστασή Του. Στό βαθμό πού ὁ Κύριός μας ὑπῆρξε πάνω στή γῆ μοναδική καί ἐξαίρετη ὕπαρξη, ἔχοντας συνενωμένες στόν Ἑαυτό Του ὑποστατικά τήν θεία καί τήν ἀνθρώπινη φύση, εἶναι φανερό ὅτι γιά τήν ἀπεικόνιση τοῦ Χριστοῦ μας κανένα φυσικό πρόσωπο δέν μπορεῖ νά χρησιμεύσει ὡς πρότυπο. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ ἀψηλάφητος καί ἀπερίγραπτος Θεός δέν μπορεῖ νά παρασταθεῖ αἰσθητά καί ἐξωτερικά. Ἐφ' ὅσον ὅμως ὁ Λόγος ἔγινε πλήρης καί τέλειος ἄνθρωπος γιά τήν δική μας σωτηρία,  ὁρατός γιά τά σωματικά μας μάτια καί ψηλαφητός γιά ἀνθρώπινα χέρια (Α΄Ἰωάνν. 1, 1-2), πῆρε σχῆμα καί «εἴσω ποσότητος γέγονεν» (Θεόδωρος Στουδίτου, ΡG, 99, 413). Ἔτσι ἡ ὀρθόδοξη ἁγιογραφία μέ τήν ὑπέροχη μυστική της διαίσθηση καί τήν δύναμή της γιά πνευματική ἀφαίρεση μπορεῖ πολύ καλά, χωρίς νά διασπᾶ μέ τήν ἐξωτερική της ἀπεικόνιση τήν ὑποστατική ἕνωση τῶν φύσεων, νά ἀποδώσει στήν προσωπογραφία τοῦ Χριστοῦ τήν ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων τῶν φύσεων, τό ἄφθαρτο μεγαλεῖο καί τό ἐπιβλητικό κάλλος τῆς θείας φύσεως καί τήν ἄρρητη θέωση τῆς σάρκας τοῦ Κυρίου μας.

           Ἀλλά καί ἡ ἀπεικόνιση τῶν ὑπολοίπων ἁγίων καί ἡρώων τῆς πίστεως φέρει χαρακτήρα ἐπίσης δογματικό. Ἡ ἁγιογράφιση τῆς Θεοτόκου δέν μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ μέ τήν βοήθεια τῆς ὀμορφιᾶς κάποιας γυναίκας. Ἡ ὡραιότητα τῆς Θεοτόκου εἶναι ὡραιότητα πνευματική, θεία, κάλλος ἄφθαρτο, ἀνάλογο μέ τό μέγα μυστήριο τοῦ τόκου Της. Ἡ θέα τῆς εἰκόνας τῆς ἀπείρανδρης μητέρας τοῦ Θεοῦ πρέπει νά δημιουργεῖ στόν θεατή, τήν ἴδια ἔκπληξη πού αἰσθάνθηκε ὁ εὐαγγελιζόμενος ἄγγελος λόγῳ τῆς θέας τοῦ ἰδανικοῦ κάλλους, πού προερχόταν ἀπό τήν ἁγνότητα καί τήν παρθενία Της. Πρέπει νά ὁδηγεῖ ἄμεσα τόν νοῦ, στό μυστήριο τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου. Καί οἱ μορφές τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας παριστάνονται στή βυζαντινή ἁγιογραφία μέ τρόπο τελείως διαφορετικό ἀπό τόν τρόπο πού παριστάνονται τά φυσικά πρόσωπα τῆς ἐπίγειας πραγματικότητας. Ἡ παράσταση τῶν ἁγίων πρέπει νά κάνει αἰσθητή τήν τελείωσή τους ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. Σ' αὐτούς  πρέπει νά λάμπει ἡ ἄφθαρτη φλόγα, πού τούς ἔκανε σκεύη ἐκλεκτά τῆς χάριτος. Οἱ μορφές τους πρέπει νά εἶναι ἐξαϋλωμένες, τά σώματά τους σάν ἄσαρκα. Πρέπει νά παρουσιάζονται περιβεβλημένοι μέ τή θεία δόξα, νά λάμπει σ'αὐτούς ἡ ἀντανάκλαση τῆς θεώσεως.

           Τά πάντα στήν ἀπεικόνιση τῶν ἁγίων πρέπει νά τονίζουν τήν νέα πνευματική δημιουργία, πού συντελέσθηκε μέ τήν Χάρη, νά τονίζουν τό βίωμα τῆς τελειώσεως διά τοῦ ἁγίου Πνεύματος.

           Ἡ Ὀρθόδοξη ἁγιογραφία εἶναι κατ΄ ἐξοχήν τέχνη τοῦ βάθους. Ἀποσκοπεῖ νά παραστήσει τό βάθος τῆς πνευματικότητας τῆς Ἐκκλησίας, τήν οὐσία τῆς ὑπέργειας πνευματικῆς πραγματικότητας καί ζωῆς. Δέν ἐπιδιώκει νά ἐντυπωσιάσει μέ τήν ἁρμονική σύνθεση τῶν μορφῶν καί τήν ἐξωτερική παράσταση τοῦ ἐπίγειου κάλλους. Ἀπευθύνεται στό  πνεῦμα καί ἐπιδιώκει νά τό ἀναγάγει στήν ἐσωτερική πνευματική βίωση τῆς πίστεως, στήν βίωση τῶν δογματικῶν ἀληθειῶν τῆς θείας ἀποκαλύψεως. Ἀπεικονίζοντας τόν ἐσταυρωμένο Ἰησοῦ, δέν παρασταίνει τήν ἀγωνία ἑνός ὄντος πού παραδίδεται στίς ὀδύνες τοῦ θανάτου μέ τελείως φυσικό καί ἀνθρώπινο τρόπο. Ἀντιθέτως, ἀπεικονίζει τό ἥρεμο καί βασιλικό μεγαλεῖο τῆς λογικῆς καί τετελεσμένης θυσίας τοῦ Θεανθρώπου.

           Ὡς τέχνη τοῦ βάθους καί τοῦ πνεύματος ἡ βυζαντινή ἁγιογραφία παραβαίνει, ὑπερβαίνει ἤ καί παραμορφώνει πολλές φορές τά δεδομένα τῆς φυσικῆς ἐμπειρίας γιά νά ἐκφράσει τό πνευματικό της περιεχόμενο.

           Μέ βάση αὐτή τήν διδασκαλία ἡ Ἐκκλησία μας ὥρισε τήν τιμητική προσκύνηση τῶν ἱερῶν εἰκόνων καί ἐκάλεσε τήν ἡμέρα αὐτοῦ τοῦ ἑορτασμοῦ ὡς Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας. Στήν δογματική - θεολογική αὐτή θεώρηση τῶν ἱερῶν εἰκόνων ἀντανακλᾶται ἡ οὐσία τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως μας. Ἀμήν

Μέ πατρικές εὐχές 

+Ο ΧΙΟΥ, ΨΑΡΩΝ & ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΜΑΡΚΟΣ